معرفی اسب ترکمن
اسب ترکمن گونه‌ای از زیباترین اسب‌ها است که در منطقهٔ ترکمن صحرا زیست کرده و پرورش می‌یابد. رنگ آنها بیشتر خاکستری رنگ و بدنی کشیده و لاغر دارند. شکم آنها بر خلاف بسیاری از نژادهای دیگر اسب‌ها، تخت و به معنی دیگر شکم آنها لاغر است. صادرات این اسب به خارج از کشور ممنوع است.
اسب ترکمن و جایگاه اسب در میان ترکمن‌ها
اسب ترکمن اسبی است دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی از جمله: قد ۱۴۸ تا ۱۵۵ سانتیمتر، گوشهای بلند ومتحرک، سینه فراخ و متناسب، کپل کم شیب با عرض خوب، مفاصل قوی، سم‌های محکم با زاویه مناسب، تحمل حرکات سنگین ورزشی و…است. رنگ‌های اصلی این نژاد: کهر، نیله، کرنگ، سمند و قره کهر می‌باشد.
نژادهای شناخته شده از اسب ترکمن در چهار گروه: یموت، آخال تکه، چناران ( مخلوط از تلاقی اسب ترکمن وعرب) و گوگلان (منقرض گردیده) دسته بندی شده‌اند.
اسب ترکمن اندامی کشیده، دُمی باریک، سر و گردن زیبا دارد. برای اسب‌های بانژاد ترکمن درسال‌های گذشته ذخیره‌های ژنتیک این اسب، تقاضای جهانی یافته‌است. اسب ترکمن در نزد ترکمن‌ها پیشینه‌ای طولانی در سنن و زندگی صحرانشینی وجنگ وگریزها درگذشته داشته‌است.
گفتنی است برنامه‌های اشتباه ایران در نیم قرن گذشته لطمه زیادی به ذخیره ژنتیکی اسب‌های ترکمن زده است و متأسفانه تعداد اسب‌های ترکمن خالص و خوب به شدت کاهش یافته است.
امروزه خالص‌ترین اسب‌های ترکمن ایران را در منطقه راز و جرگلان ترکمن صحرا از توابع استان خراسان شمالی می‌توان یافت که بیشترین جمعیت این اسب را دارا می‌باشد. خوشبختانه در سال‌های اخیر توجه بیشتری به تولید اسب‌های ترکمن شده است. تعدادی اندک و پراکنده از این نژاد توسط علاقه‌مندان در تبریز، اصفهان، تهران و همدان نیز نگهداری می‌شوند.
جایگاه اسب در میان ترکمن‌ها
در داستان های قوم ترکمن نیز اسب همواره از جایگاهی بالا و پراهمیت برخوردار است. برای نمونه اسب در حماسه «گور اوغلی» نقش اصلی را دارد. پدر گور اوغلی به خاطر تعریف از دو کره اسب نزد شاه مورد غضب قرار گرفته و چشمان خود را از دست می‌دهد. زیرا کره ها از لحاظ ظاهری جالب نبودند. بعدها گور اوغلی سوار بر همین اسب ها که به نام های قیر آت (اسب خاکستری) و دور آت (اسب کهر) معروف هستند عرصه را بر شاه ظالم تنگ می کند. قیر آت به عنوان سریع ترین اسب تاریخ در فرهنگ ترکمن ها شناخته شده است.
موسیقی ترکمن نیز از اسب بسیار تأثیر پذیرفته است. بعضی از ریتم های موسیقی به خصوص در دوتار، کاملا با حرکات یورتمه و یا چهارنعل اسب مطابقت دارند و یا مقام هایی چون آت چاپان (آت/اسب + چاپان از فعل چاپماق/تاخت کننده؛ چابکسوار، در موسیقی ترکمنی نام آهنگی مشهور است) و مایا گوزل (مایا/دختر + گوزل/زیبا، مایای زیبا، در موسیقی ترکمنی نام آهنگ مشهوری است) احساسات سوارکار و حرکات اسب را به گونه ای کاملا تصویری بیان می دارند. درباره ریشه پیدایش دوتار در روایات آمده است. گویا نخستین بار شخصی به نام بابا قنبر که از مریدان امام علی (ع) بوده است از تارهای نازک دم اسب برای ساختن آلت طربی شبیه دوتار کنونی ترکمن ها استفاده کرده تا بتواند با آوای خوش آن، اسب ها را به وجد آورد.
انس و الفت ترکمن ها نسبت به اسب از همان دوران کودکی در روح و جان فرزندان شان نیز نفوذ کرده است. در این باره والدین کودکان نقش به سزایی را ایفا می کنند. آنان فرزندان خود را از سنین بسیار کم با اسب و سواری آشنا می کنند و به آنان عشق ورزیدن به این حیوان و همچنین چابکسواری را می آموزند. همپای مردان خانواده که کودکان را به طور عملی با اسب آشنا و مأنوس می کنند مادران نیز با بیان قصه ها و داستان های دل نشین و خواندن لالایی برای کودکان از نظر عاطفی آنان را با اسب و اسب سواری آشنا می سازند. این گونه لالایی ها که در زبان ترکمنی «هوودی» نام دارد از ظریف ترین و غنی ترین ترانه های فولکلوریک ترکمن ها به شمار می روند. مادران در این ترانه ها همه خوبی ها را برای فرزندان خود می خواهند و برای سعادت و خوشبختی آنان دعا می کنند. آنان از خدا می خواهند که فرزندان شان دلاور، پهلوان، سوارکار و تیراندازی ماهر شوند و در مسابقات اسبدوانی شرکت کنند و جایزه بگیرند
در متن زیر مادر با خواندن هوودی تصویری را در ارتباط با اسب و شکار همراه با آن برای فرزند خود ترسیم می کند و این چنین دلبند خود را از همان کودکی با اسب سواری و شکار آشنا می کند:
هوودی هوودی هوودی هوو
هوودی بالام هوودی هوو
دوکور-دوکور آت گلیأر
چیقینگ گورونگ کیم گلیأر
منینگ بالام خان گلیأر
قامچی سیندان قان دامیپ
آت لایری آتار قوشدان
قانات لاری کوموش دن
آتالانارا-آتلانار
آت لاری هایبات لانار
آتلانار آوا گیدر
سوغون لی داغا گیدر
سوغون آتار یولونگا
قانی دامار دونونگا
یاداپ آشیپ گلن ده
نأنه نگ قربان جانینگا
هوودی هوودی هوودی هوو
هوودی بالام هوودی هوو
ترجمه:
اسب به تاخت در حال نزدیک شدن است.
بنگرید چه کسی می آید.
فرزند من می آید.
از تازیانه اش خون می چکد.
از دستارش روغن می چکد.
اسبش چون پرنده که بال هایش از نقره است و او وقتی سوار اسبش می شود شکوه خاصی پیدا می کند.
اگر به سیمای چو گل فرزندم آفتاب بتابد، آسمان دلش ابری می شود.
با اسبش به شکار می رود.
به کوهی می رود که در آن جا گوزن وجود دارد.
گوزنی شکار می کند.
هنگامی که خسته از شکار باز می‌گردد مادر قربان صدقه اش می رود.
در چنین فضایی است که کودکان ترکمن رفته رفته به اسب و سوارکاری علاقه مند می‌شوند تا جایی که عده ای از آنان از 8 تا 12 سالگی به طور جدی به سواری روی می آورند و به عنوان «آت اوغلان» (آت/اسب + اوغلان/پسر، چابکسوار) اولین و مهم ترین تجربه خود را در ارتباط با این حیوان آغاز می کنند. چابکسواران نوجوان با این کار خود نقش موثری نیز در اقتصاد خانواده ایفا می کنند. آنان علاوه بر دریافت حقوق از مربیان و یا صاحبان اسب ها قسمتی از جوایز مسابقات را نیز دریافت می کنند. این چابکسواران کودکان پاک و تلاشگری هستند که در آینده به عنوان کمک مربی و در نهایت به عنوان سیس یا مربی اسب به کار و حرفه خود مشغول خواهند شد.
*********************************
منبع:
مارقوش / دايرة المعارف ترکمن صحرا
www.margush.ir
telfax: 0172-2221228
tel: 0172-2291449
mob:+98 9392291449
استفاده از مطالب سايت با قيد منبع مانعي ندارد.
