برخی از اعتقادات باستانی ترکمن‌ها

برخی از اعتقادات باستانی ترکمن‌ها

ترُکمن‌ها
ترکمن‌ها از مسلمان های سُنی حنفی هستند (پیروان امام ابو حنیفه) و از میان فرقه های مذهبی به فرقه ی نقشبندیه تمایل بیشتری دارند که به وسیله ی خواجه بهاءالدین محمد نقشبندی بخارایی پایه گذاری شد.

نقشبندیه/ صوفی/ مرُشد
نقشبندی ها پیروان خود را«صوفی»، مبلغان خود را «مرشد» و تعالیم مربوط به آن را «علم باطن» می دانند.

سلجوقی های ترُکمان
ترُکمن های سلجوقی نخستین گروه از ترُکمن ها هستند که اسلام آوردند (قرن 5 ه.ق). اما قبل از اسلام مانند سایر اقوام آسیای مرکزی تحت تأثیر تفکرات مختلف مذهبی بودند مثل: بودایی، مانوی، شمنی (شامانیسم)، طبیعت پرستی و باورهای خاصی داشتند که از آن جمله چنین است:

اعتقادات دینی و باستانی ترکمن‌ها

1- اعتقاد به تقدس آب: بر اساس این اعتقاد فرو رفتن در آب را- به منظور پرهیز از آلوده شدن آن، گناهی بزرگ می دانستند. (فروق سومر،اوغز لار، ص 25)

2- اعتقاد به تقدس آتش: از این جهت که آتش را مظهر پاکی و نابود کننده ی امراض می دانستند. ابن فضلان نخستین کسی است که از تقدس آتش در بین ترُکمن ها سخن می گوید: «در جرجانیه/ اورگنج هر کس بخواهد به کسی هدیه بدهد می گوید: من آتش خوبی در خانه دارم- سفر نامه. ص 70 » احترام به آتش و آب در بین ترُکمن ها چنان است که هنوز هم آن دو را با هم نمی آلایند و خاموش کردن آتش را به وسیله ی آب گناه می دانند.

3- اعتقاد به تقدس ارواح نیاکان: به خصوص روح بزرگان قوم. از این جهت برای مرده های خود احترام خاصی قائلند و همه ساله یاد و خاطره ی عزیز از دست رفته ی خود را گرامی می دارند.

4- اعتقاد به دنیای بعد از مرگ: بر این اساس لوازم شخصی خود مرده را با خود او دفن می کردند. ابن فضلان می نویسد: «ترکمن ها مرده های خود را در چاله ی بزرگی به شکل اتاق، دفن می کنند در حالی که لباس پوشیده اند، کمربند و کمان و شمشیرش را در کنارش نهاده اند. آن ها سقف گور را به شکل گنبدی می سازند که یوسکا نامیده می شود- سفرنامه ، ص73» آرمینوس وامبری نیز در سفرنامه ی خود به یوسکا اشاره کرده است. (درویش دروغین، ص 401) ابن فضلان در ادامه ی خاطرات خود می نویسد: «ترکمن ها پس از مراسم خاک سپاری به خانه ی مرده بر می گردند و از گوسفندان او به تعداد حاضرین ذبح کرده می خورند و اعتقاد دارند که این گوسفندان ذبح شده، دام های متوفی هستند در بهشت». از مراسم دیگر ترُکمن ها این بود که اگر متوفی شخص دلیر و جنگاور بود به تعداد کسانی که به دست او کشته شده اند، چوبی تراشیده بر سر قبر می گذاشتند به این معنی که این کشته ها در جهان دیگر نوکران او هستند.

5- اعتقاد به تقدس آسمان : به این علت که آسمان را مظهر ریزش باران می دانستند.

6- اعتقاد به خدایان متعدد: ترکمن ها خدای آسمانی را « تانگری» می گفتند و او را برترین خدایان می شمردند و برای «تانگری» مراسم خاصی داشتند. از دیگر خدایان مورد اعتقاد ترکمن ها عبارتند از: « خدای زمستان- خدای تابستان- خدای باران- خدای باد- خدای درخت- خدای مردم – خدای چهارپایان- خدای آب – خدای شب- خدای روز- خدای مرگ- خدای خورشید- خدای ماه – خدای زمین- الهه زمین و فراوانی. »

7- اعتقاد به اتوگن Etagen

8- اعتقاد به نیروهای طبیعی، کوه ها، رود ها، ارواح سرگردان و …

9- اعتقاد به شامانیسم : آیینی که مبتنی بود بر تصورات مبهم درباره ی خدای آسمان یعنی « تانگری». ترکمن ها بعد از پذیرش اسلام ، بخشی از آیین شمن ها را با تغییراتی در ظاهر و اجرای آن ، همچنان حفظ کردند و آن ، آیین پر خوانی است. پر خوانی یعنی کسی که برای نجات بیمار روانی از دست موجودات ناپاک ، دعای فراوان می خواند و همچون شمن ها در «شامانیسم» با شمشیر آخته و آتشین ، حرکاتی جنون آمیز مرتکب می شود. در تمام این مراسم نوازنده ای با « تامدره / دو تار» او را همراهی می کند.

10- اعتقاد به طبقات 17 گانه ی دنیا که «تانگری» یعنی خدای آسمان در طبقه ی هفدهم آن زندگی می کند.

11- اعتقاد به نیروهای نامرئی که بعضی از آن ها نسبت به آدمیزاد کینه و دشمنی دارند. از جمله ی این نیروهای نامرئی «اجنه» هستند که تا همین اواخر نیز ذهن ترکمن ها را به خود مشغول کرده بود و بر چند قسم هستند:

– جن سیاه: این جن اگر از سمت چپ بدن ضربه بزند قابل علاج است اما اگر از سمت راست بدن ضربه بزند؛ غیر قابل علاج است.

– جن کبوتر سیاه: ضربه ی ناشی از این جن ، غیر قابل علاج است.

– جن لوث: ضربه ی این جن مرگ آنی است.

– جن زنانه: این جن فقط به زن ها ضربه می زند. برای این که آن ها را تحت سلطه ی خود در آورد.

– جن تب آور: ضربه ی این جن، آدمی را دچار تب شدید می کند.

– جن باد: که ضربه اش صدایی شبیه زوزه ی باد تولید می کند.

– جن صحابه/ جن مسلمان: که هیچ آزاری ندارد.

– جن قاراقرناق/ کنیز سیاه: که چهره ای سیاه دارد و در حال شانه کردن موهای پیچ در پیچ خود در ساحل رودخانه ها ظاهر می شود و اگر کسی را بزند، جای ضربه او در بدن او باقی می ماند.

این جن ها معمولاٍ به صورت انسان، با قدی کوتاه، بدنی پوشیده از موهای زرد، پاهای سم دار، کمر قوزدار و چشم هایی که شیار آن، عمودی است در هنگام شب ظاهر می شوند و محل تظاهر آن ها؛ حمام های مخروبه، گورستان ها، زیر زمین ها، آب انبارهای کهنه و خانه های خالی است. ترکمن ها اعتقاد دارند که جن از اسلحه ی سرد مثل: چاقو و خنجر می ترسد و با دیدن این ابزارها فرار می کند. تنها راه مصونیت از جن رعایت موارد زیر است:

الف- پرهیز از ریختن نجاسات در معابر.

ب- پرهیز از پاشیدن آب داغ به معابر.

تعقل و تأمل درباره‌ی دو نکته‌ی فوق نشان می‌دهد که ترکمن ها به تأمین نظافت در جامعه اهمیت می دادند و مسائلی چون اعتقاد به جن، بهانه ای برای بهتر زیستن بوده است.

12- اعتقاد به قضا و قدر: ترکمن ها بسیاری از حوادث و اتفاقات را که در زنگی انسان ها اتفاق می افتد ناشی از نیرویی برتر می دانستند که از عواقب آن گریزی نیست. لاجرم با حوادث و اتفاقات به آسانی کنار می آمدند و کاسه ی چه کنم بر سر نمی زدند.

13- اعتقاد به تقدس باران: به این علت که باران را نمادی از سر سبزی و باروری زمین می دانستند. بر این اساس در خشکسالی ها مراسمی شبه مذهبی داشتند تحت عنوان «سؤیت قازان» یعنی دیگ شیری. این نام گذاری به این علت بود که «شیر» را نمادی از برکت و نعمت می‌شمردند.

(منبع: از سایت بانک اطلاعات پزشکی پاراسات و گزل صحرا)