بررسی صنعت توریسم
گردآوری و تنظیم: یاشار نیازی
شرکت گردشگری مارقوش ترکمن صحرا
مقدمه
حدود دو قرن است که از واژه گردشگری (توریسم) برای مسافرانی که به هر دلیلی عزم سفر کرده و در رشته‌های مختلف با قابلیت‌های خاص خود به موقعیت و منطقه‌ای خاص مسافرت می‌کنند اطلاق می‌گردد.
بنا به کمیسیون ملی گردشگری آمریکا 1973 با توجه به بعد فاصله گردشگری به دو تعریف داخلی و خارجی تقسیم می‌گردد.
گردشگری داخلی شامل تمامی سفرهایی که در فاصله پنجاه مایل باشد گفته می‌شود که در برگیرنده کار نباشد.
و در بعد جغرافیایی جهت اوقات فراغت یا تفریح که مستلزم غیبت شبانه از مکان مسکونی باشد تعریف می‌شود.
و در کل هر گونه فعالیت مسافرتی که خارج از زندگی عادی گردشگران باشد.
تعریف گردشگری از نظر کولتمن؛ مسافرت کوتاه مدت که از نقطه‌ای شروع و در نهایت به همان نقطه باز گردد و طول مسافرت بر اساس یک برنامه‌ریزی خاص بوده از مکان‌ها و جاهای متعدد دیدار شود و مبالغی از ارز خرج گردد و عاید مکان‌های گردشگری و یا کشورهای میزبان گردد توریسم گفته‌می‌شود. همچنین تجربه و انتخاب آگاهانه واختیاری بوده و گردشگری مسافرتی داوطلبانه و موقتی به علت بهره‌گیری از چشم‌انداز‌های تازه و تجربیات جدید در یک سفر نسبتا طولانی شکل می‌گیرد.
گردشگری خارجی: خود دو نوع است:
(خارجی) در نوع اول گردشگر ساکن کشور دیگری است که به آن مسافرت می‌کند.
(خروجی) نوع دوم؛ اینکه ساکنان یک کشور به کشورهای خارجی مسافرت می‌کنند.
گردشگری چیست؟ (توریسم)
گردشگری به طور کلی به عنوان مسافرت تفریحی در نظر گرفته می‌شود.
هر چند که در سال‌های اخیر شامل هرگونه مسافرتی می‌شود که شخص به واسطه آن از محیط کار یا زندگی خود خارج شود. واژه گردشگر از زمانی پدید آمد که افراد طبقه متوسط اقدام به مسافرت کردن نمودند. از زمانی که مردم توانایی مالی بیشتری پیدا کردند و عمرشان طولانی‌تر شد، این امر ممکن شد. اغلب گردشگرها بیش از هر چیز به آب و هوا، فرهنگ یا طبیعت مقصد خود علاقه‌مند هستند.
ثروتمندان همیشه به مناطق دوردست سفر کرده‌اند، البته نه به صورت اتفاقی، بلکه در نهایت به یک منظور خاص: برای دیدن ساختمان‌های معروف و آثار هنری، آموختن زبان‌های جدید و چشیدن غذاهای متفاوت. گردشگری سازمان‌یافته امروزه یک صنعت بسیار مهم در تمام جهان است.
تاریخچه گردشگری
سواحل دریایی از مکان‌های تفریحی بسیار مهم هستند. لغت گردشگری (tourism)از کلمهtour به معنای گشتن اخذ شده که ریشه در لغت لاتین turns به معنای دور زدن، رفت و برگشت بین مبدا و مقصد و رخش دارد که از یونانی به اسپانیایی و فرانسه و در نهایت به انگلیسی راه یافته‌است.
افراد ثروتمند معمولا به اقصی نقاط جهان سفر می‌کنند تا شاهکارهای هنری را ببینند، زبان‌های جدید بیاموزند، با فرهنگ‌های جدید یا با غذاهای دیگر کشورها آشنا شوند.
اصطلاحات «توریسم» و «توریست» اولین بار در سال ۱۹۳۷ توسط جامعه ملل مورد استفاده قرار گرفتند. توریسم به سفر به خارج از کشور و با مدت زمان بیش از ۲۴ ساعت اطلاق می‌شود. تصویری از ماچو پیچو، کشور پرو تاریخچه توریسم در اروپا به سفرهای زائران قرون وسطی بر‌می‌گردد. زائران کلیسای اعظم کانتربوری در انگلستان مسافرت خود را مسافرتی مذهبی دانسته و آن را تجربه‌ای در روز تعطیل خود تلقی می‌کردند.
زائران فعالیت‌هایی را آغاز کردند که هنوز هم آنها را می‌توان مشاهده کرد، مثلا: سوغاتی آوردن از سفر، باز کردن حساب‌های اعتباری در بانک‌های خارجی (که در قرون وسطی شبکه‌های بین‌المللی یهودیان و لمباردها موسس آن بودند) و استفاده از اشکال مختلف حمل و نقل (مانند استفاده زائران مقبره سانتیاگو و کومپستلا از کشتی‌های شراب انگلیسی در قرون وسطی که شراب را به بندر ویگو اسپانیا منتقل می‌کردند). هنوز زائران در صنعت توریسم جایگاه مهمی دارند.
البته اشکال سکولار آن نیز شکل گرفته‌اند که می‌توان از بازدید از مقبره جیم موریسون درگورستان پرلاشز نام برد. در طی قرن شانزدهم در انگلستان برگزاری تورهای بزرگ تفریحی کاملا مرسوم بود. پسران نجیب‌زادگان و اشراف را برای کسب تجربه به تورهای دور اروپا اعزام می‌کردند. قرن هجدهم عصر طلایی تورهای بزرگ بود.
گونه‌های گردشگری
گردشگری گونه‌های گوناگونی نیز دارد:
· گردشگری تفریحی: رایجترین نوع جهانگردی.
· گردشگری درمانی: برای بهره‌گیری از آبهای گرم معدنی و غیره.
· گردشگری مذهبی: زیارت و حج و سفرهای دینی بودائیان و هندویان و غیره.
· گردشگری بازاری: سفر گردشی به منظور جانبی خرید و فروش کالا.
· گردشگری همایشی: برای شرکت در همایش‌ها و بازدید از مناطق.
· گردشگری الکترونیک: همان e-Tourism که در بر گیرنده اطلاعات و انجام بخش اعظم سفر به صورت مجازی می باشد.
· بومگردی (اکوتوریسم): گردش در طبیعت
گردشگری سلامت (توریسم درمانی)
توریسم درمانی همیشه وجود داشته ولی تا قبل از قرن هجدهم اهمیت چندانی برای آن قائل نبودند. در انگلستان این بخش به شهرهای دارای چشمه‌های آب گرم اختصاص داشت و عموما مناطقی که آبهای معدنی داشتند برای درمان امراض مختلف از بیماری‌های روده‌ای گرفته تا کبدی و برونشیت مورد توجه قرار می‌گرفتند.
گردشگری تفریحی (توریسم تفریحی)
کولکا کانیون در شهر آرکیوپا پروسفر تفریحی از ابداعات انگلستان بود و ریشه در عوامل جامعه‌شناختی داشت. بریتانیا نخستین کشور اروپایی بود که انقلاب صنعتی را آغاز نمود و جامعه صنعتی نخستین جامعه‌ای بود که فرصت تفریح را برای تعداد روزافزونی از مردم فراهم می‌آورد. در شروع کار این تفریحات برای طبقه کارگری ممکن نبود بلکه صاحبان ماشین تولید مالکین کارخانجات و تجار و اقتصادمدارها از این فرصت بهره‌مند بودند. بدین ترتیب طبقه متوسط هم پدید آمد. در نامگذاری بسیاری از این مناطق ردپایی از اصل و ریشه بریتانیایی دیده می‌شود. مثلا در نیس که اولین مرکز تفریحی ایام تعطیلات در فرانسه بود مراسم ویژه‌ای به نام پرومناد دزانگلی برگزار می‌شود.
گردشگری ورزشی (توریسم زمستانی)
ورزش‌های زمستانی عمدتا از اختراعات طبقات مرفه بریتانیا هستند که در بدو امر در روستاهای زرمات، والایس و سنت موریتس سوئیس در سال ۱۸۶۴ مطرح و معرفی شده‌اند. نخستین تور ورزشی زمستانی برای ایام تعطیل یا تعطیلات زمستانی در سال ۱۹۰۳ عازم آولبودن شد که آن هم در سوئیس بود. ورزش سازماندهی‌شده در بریتانیا پیش از رسیدن به کشورهای دیگر به رونق رسیده بود. واژگان ورزش شاهد این مدعا هستند از جمله: راگبی، فوتبال و بوکس که تماما ریشه انگلیسی دارند. حتی تنیس که یک ورزش اصیل فرانسوی است از سوی بریتانیایی‌ها جنبه رسمی پیدا کرد و قانونمند شد و حتی اولین میزبانی رقابت‌های قهرمانی در قرن نوزدهم را عهده‌دار شد (در ویمبلی) ورزش‌های زمستانی پاسخ طبیعی به نیاز کلاس خاصی به تفریح در سردترین فصل سال بود.
پیشرفت‌های اخیر
طی چند دهه اخیر شاهد رشد چشمگیر توریسم، به‌ویژه در اروپا، بوده‌ایم و سفرهای بین‌المللی برای تعطیلات کوتاه بسیار مرسوم شده است. توریست‌ها از درآمد بیشتر و اوقات فراغت بیشتری برخوردار شده‌اند. همچنین از سطح تحصیلات و ذائقه‌های متنوع بیشتری هم بهره می‌گیرند. لذا امروزه بیش از هر زمان دیگری در پی کیفیت برتر هستند.
سازمان‌هایی که برروی صنعت گردشگری در حوزه ملی و بین‌المللی تأثیر می‌گذارند
در حوزه بین المللی فعالیت های جهانگردی اساسا به نوعی از سیاست های سازمان جهانی توریسم که امروز به عنوان UNWTO معروف شده تاثیر می پذیرد. WTO در مادرید مستقر است و به عنوان یکی از زیرمجموعه های سازمان ملل فعالیت می کند و اساسا نقش و ماموریت این سازمان، کمک به دولتها برای توسعه گردشگری، از طریق ارائه مشاوره هایی است که به هر حال این دولتها نیاز دارند یا به نوعی کمک های کارشناسی دقیق و اجرای سمینارها و برگزاری کنگره های بین المللی و همکاری های دیگری که چه بسا با کمک UNDP انجام می دهد برای اینکه زمینه تحقق برنامه های جامع توسعه جهانگردی در کشورهای مختلف دنیا فراهم شود. در حوزه های ملی به طور طبیعی مستقیم ترین مجموعه که ارتباط تنگاتنگی با این مقوله دارد و در واقع اصلی ترین ماموریت و رسالت را عهده دار است سازمان های جهانگردی کشورها که در کشور ما سازمان میراث فرهنگی و گردشگری طبیعتا مسئول است. در بعضی از کشورهای دیگر وزارتخانه های توریسم است که در این رابطه مسئولیت فرموله کردن سیاستهای جهانگردی را برعهده دارند.
یعنی سیاستگذاری جهانگردی به وسیله این سازمان ها انجام می شود ولی مستحضر هستید که اساسا فعالیت های گردشگری فعالیت های فرابخشی محسوب می شود. بنابراین دولتها نمی توانند تحول صنعت گردشگری خود را صرفا تحت تاثیر نحوه کارکرد سازمان جهانگردی کشور بدانند. بلکه این فرابخشی بودن فعالیت های گردشگری،می طلبد که یک سلسله هماهنگی های فراسازمانی در هر کشور انجام شود و وزارتخانه های دیگری که به نوعی دست اندر کار هستند نیز برای مشارکت دعوت شوند.
اهمیت گردشگری در جهان
بدون شك امروزه صنعت توريسم به عنوان مهمترين صنعت جهان، رشد سريعي در توسعه اقتصادي جهان داشته كه در نتيجه افزايش نرخ رشد سالانه در توليد ناخالص ملي در سطح جهان، صادرات، تجارت جهاني و خدمات، سهم گردشگران بين‌المللي در فعاليت اقتصادي جهان نيز به طور مداوم بالا رفته است.
يكي از اثرات مهم اقتصادي اين رشد سريع اشتغالزايي مي‌باشد كه در توسعه و گسترش فرصت‌هاي شغلي براي اقشار مختلف جامعه مؤثر بوده است.
براساس داده‌هاي سازمان جهاني جهانگردي در سال 2003، بيش از 694 ميليون نفر گردشگر بين‌المللي در سطح جهاني به گردشگري پرداخته و بيش از 600 ميليارد دلار درآمد ايجاد كرده‌اند كه پيش‌بيني مي‌شود اين رقم تا سال 2010 به دو برابر برسد. (سازمان جهاني جهانگردي، گزارش گردشگران بين‌المللي، ژانويه 2004، مادريد اسپانيا)
گردشگري روستايي در مناطق توريستي اهميت ويژه‌اي يافته و توسعه اين نوع گردشگري وسيله‌اي براي رفاه جوامع محلي تلقي مي‌شود. بررسي‌هاي درك هال و رابرت در زمينه گردشگري روستايي نشان مي‌دهد كه گردشگري در مناطق روستايي 10 تا 20 درصد تمامي فعاليت‌هاي جهانگردي را شامل مي‌شود .
در كشور جمهوري اسلامي ايران نيز علي‌رغم اينكه داراي تنوع جاذبه‌هاي روستايي است و 365 روستاي هدف گردشگري مشخص شده است، (خبرگزاري ايلنا، تاريخ 3/2/85) اما تاكنون به دلايل متعددي نتوانسته به جايگاه شايسته در صنعت توريسم دست يابد، لذا توسعه گردشگري روستايي در ايران يك ضرورت اجتناب ناپذير بوده و بايستي با رعايت كليه امكانات و منابع موجود، بررسي و راهكارهاي عملي ارائه گردد.
گردشگری و افزایش درآمد ملی
در اقتصاد مدرن در نتيجه انتقال از بخش کشاورزی به صنعتی ويا به عبارتی از اقتصاد سنتی به اقتصاد مدرن يک از همگسيختگی را در کسب درآمد ملی شکل گرفت.اين مقوله در يک حالت کلی در برگيرنده نسبت های بالاتری در زمينه سرمايه ـ کاربود.که خود موجب نياز به نيروی کارآمدتر و بامهارت بيشتر شده و به تبع توزيع درآمد را نابرابر نموده است(گريفين،39،1375).اما کنش پذيری خدمات ارائه شده در زمينه‌های گردشگری کاهش سطوح مهارتی را در زمينه نيروی کار سبب گرديد.ازاين رو کسب درآمد وتوزيع آن در قالب انعطاف پذيری سرمايه در مهارهای پسافورديستی در پيرامون گردشگری رويکرد به کسب درآمد ملی را تقويت نمود.
جاذبه های گردشگری موجب جلب گردشگران می شود واين درآمد وسود برای کشورهای که گردشگران را جذب می کنند به دنبال خواهد داشت.کشورها می توانند از طرق مختلف مانند کشاورزی ، صنعت و توليد کسب درآمد کسب نمايند؛ که هرکدام ازآنها مستلزم وجود امکانات خاص ومنابع است.بسياری از جوامع از نظر کسب درآمد از طرق مذکور در وضعيت مناسبی قرار ندارند ولی تقريبا” کليه جوامع می توانند از طريق گردشگری کسب درآمد کنند وامکانات لازم برای گردشگری در هر کشور ،به گونه ای خاص فراهم است(الوانی،189،1373).در اين ميان می توان گردشگری رايک رويه دوسويه دانست ؛ يعنی به همان ترتيب که کشوری باجذب گردشگر درآمد ارزی کسب می کند،براثر مسافرت ساکنين کشور به بيرون از آن متحمل هزينه های ارزی نيز می گردد.از اين رو استفاده خالص از گردشگری مربوط به رابطه ميان درآمد وهزينه حاصل درآن استکه در موازنه پرداخت ها جزی “صادرات و واردات نامرئی ” محسوب می شود.گردشگری پول وجمعيت را از مرکزتمرکز وثقل صنعتی بهسوی روستاها ونقاط طبيعی می کشاند.معولا” گردشگری رادر اصطلاح اقتصادی “صادرات نامريی محصولات وخدمات “می نامند،زيرا در حالی که اثر اقتصادی آن در تراز پرداخت های يک کشور مشهود وظاهر می گردد؛ درآمدهای ناشی از آن ،نظير درآمدهای به دست آمده از ارائه خدمات افراد يک کشور در کشور بيگانه مشهود ومعلوم نيست. اين صادرات نامريی بخصوص برای کشورهايی که چشمگيری نداشته باشند ،غنيمتی با ارزش به شمار می رود.
هزينه هايی که معمولا” توسط يک نفر گردشگر صورت می گيرد عبارتند از : هزينه غذا ، تفريح ، محل اقامت ،حمل ونقل داخلی ، گشت ها وتورهای داخلی ،پست وتلگراف وتلفن ،به اضافه خريد ره آوردها وکالاهای بومی وسوغات ،اين هزينه ها راگردشگر با ارزی که همراه آورده انجام می دهد ودر عمل مانند آن است که خدمات وکالاهای فوق به کشور متبوع گردشگر صادر شده باشد وچون اين جريان دقيقا” قابل محاسبه نيست ،لذا به اين جريان اقتصادی “صادرات نامرئی “گفته می شود.از اين رو با بررسی آثار مستقيم گردشگری بر روی درآمد ملی می توان به اين نتيجه رسيد که مخارج گردشگران داخلی وخارجی در مجموع منجر به افزايش درآمد ملی می گردد. بسياری از کشورهای توسعه يافته وحتی کشورهای در حال توسعه از طريق گردشگری درآمدهای کلانی رابه دست می آورند وسهم درآمد گردشگری در درآمد ملی در اين کشورها روبه صعود دارد حتی در بعضی کشورها به عنوان منبع اصلی درآمد ملی ارزيابی می شود.جريان گردشگری وسيله مهمی در تحصيل ارز وشناساندن توليدات ومحصولات داخلی به خارجيان ودر نتيجه گسترش و وسعت دادن بازارهای صادراتی است ودر نتيجه کسب درآمد می باشد.
توسعه گردشگري فرهنگي، احياي غرور ملي است
سفر همواره جايگاه خاصي را در فرهنگ تمدن و اديان کشورهاي مختلف جهان و بخصوص ايران با تمدن 7000 ساله اش، داشته است. فولکلور کشورهايي مانند ايتاليا، يونان، چين و… پر است از افسانه ها، قهرمانان و آداب و رسومي که سفر نقشي کليدي را در آن ايفا مي کند.در فرهنگ ايراني اسلامي ما نيز به طور مستقيم به فوايد سفر اشاره شده است. بسياري از اديبان، فلاسفه و دانشمندان تمدن ما به بررسي اثرات روحي و رواني سفر پرداخته اند و آن را در پديد آمدن نگرشي نو نسبت به دنياي اطراف موثر مي دانند. انبوه سفرنامه ها و زندگينامه ها نشانگر اين موضوع است. آري، بسيار سفر بايد تا پخته شود خامي. طبق آمار منتشر شده توسط سازمان جهاني گردشگري تا سال 2020 ميلادي تعداد گردشگران در سرتاسر دنيا به رقمي حدود 6/1 ميليارد نفر خواهد رسيد.
اين امرنشان دهنده گسترش روزافزون صنعت گردشگري است. به طوري که هم اکنون صنعت گردشگري پس از صنعت نفت و خودروسازي سومين صنعت بزرگ دنيا به حساب مي آيد و پيش بيني مي شود تا سال 2010 ميلادي با پشت سر گذاشتن اين دو به بزرگترين صنعت دنيا بدل گردد. اما اگر به وب سايت سازمان جهاني گردشگري مراجعه کنيم با ارقام جالبي مواجه خواهيم شد.درآمد صنعت گردشگري در دنيا در سال 2005 ميلادي، رقمي معادل 682/7 ميليارد دلار و تعداد گردشگران نيز در همين سال رقمي حدود 806/8 ميليون نفر اعلام شده است. اين ارقام نشان مي دهد که توجه به صنعت گردشگري و چگونگي مديريت و بهره برداري موثر از آن بايد جزو اولويت هاي اصلي نظام اقتصادي اجتماعي کشورهاي داراي پتانسيل گردشگري قرار گيرد، تا با بهره گرفتن از اثرات بي شمار اقتصادي، اجتماعي، سياسي، فرهنگي و … آن گام موثري در توسعه همه جانبه يک ناحيه، منطقه يا کشور برداشته شود. ايران نيز به عنوان يکي از کشورهاي داراي پتانسيل از اين امر مستثني نيست و توسعه گردشگري در کشورمان نيازمند يک نظام مديريتي قوي و خستگي ناپذير است. اما صنعت گردشگري به عنوان يک صنعت چند وجهي متشکل از اجزا و انواع گوناگون است.
چشم انداز صنعت جهانگردی جهان در سال ۲۰۲۰
بر اساس پیش بینی های سازمان جهانی جهانگردی UNWTO ، تعداد جهانگردان ورودی جهان در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۵۶/۱ میلیارد نفر خواهد رسید .
از کل این تعداد ۱۸/۱ میلیارد نفر آنها جهانگرد درون منطقه ای و ۳۷۷ میلیون نفر مسافرینی خواهد بود که از سایر مناطق جهان سفر کرده اند .
سه منطقه جهان که در سال ۲۰۲۰ بیشترین تعداد جهانگرد ورودی را خواهند داشت به ترتیب عبارتند از اروپا ( ۷۱۷ میلیون جهانگرد ) ، شرق آسیا و اقیانوسیه ( ۳۹۷ میلیون نفر ) آمریکا (۲۸۲ میلیون نفر) آفریقا ، خاورمیانه و جنوب شرق آسیا به ترتیب در مقام های بعدی قرار دارند
پیش بینی می شود شرق آسیا و اقیانوسیه ، جنوب آسیا ، خاورمیانه و آفریقا با رشد متوسط سالیانه ای بیشتر از ۵%، در مقایسه با ۴/۱% رشد متوسط جهانی بیشترین میزان رشد را به خود اختصاص دهند . رشد جهانگردی در مناطقی مانند اروپا و آمریکا که از لحاظ جهانگردی پیشرفته ترند ، از میانگین جهانی کمتر خواهند بود . اروپا همچنان بیشترین سهم را در بازار جهانگردان ورودی جهان خواهد بود . اروپا همچنان بیشترین سهم را در بازار جهانگردان ورودی جهان خواهد داشت ، اما سهم تعداد جهانگردان اروپا از ۶۰ درصد در سال ۱۹۹۵ به ۴۶ درصد در سال ۲۰۲۰ تنزل پیدا خواهد کرد .
به عقیده کارشناسان سازمان جهانی جهانگردی ، افزایش بهای سوخت یکی از عواملی است که انتظار می رود بر روند مسافرت ها ، به ویژه سفرهای هوایی و بر روی نرخ ها تأثیر منفی داشته باشد ، هر چند که مسافرین خواهان نرخ های پایین تری بوده و رقابت بر بازار حاکم خواهد بود
سفرهای راه دور یا بین منطقه ای در طی دوره ۱۹۹۵ ـ ۲۰۲۰ ، ۴/۵ درصد افزایش خواهد یافت که در مقایسه با رشد ۵/۳ درصدی سفرهای درون منطقه ای از رشد سریع تری برخوردار خواهد بود . در نتیجه ، بین سفرهای دورن منطقه ای و سفرهای بین منطقه ای ( راه دور ) از ۸۲ به ۱۸ ( ۸۲ : ۱۸ ) در سال ۱۹۹۵ به حدود ۷۶ به ۲۴ ( ۷۶ : ۲۴ ) در سال ۲۰۲۰ تغییر پیدا خواهد کرد .
منبع:
یاشار نیازی / مارقوش ترکمن صحرا
www.margush.ir
