به دو نوشتار متفاوت زیر از یك عبارت توجه كنید: به نظر شما كدامیک درست است؟
1- مختومقلی فراغی‌نینگ وفالی شاگردی ملانفس (ماتی كوسایف، مقدمه دیوان مختومقلی، عشق‌آباد 1960، با همین رسم‌الخط)
2- ماغتئم غولی پئراغی‌نئنگ وپالی شاگیردی موللانپس (رسم‌الخطی كه عده‌ای در اینجا با گویش فعلی عشق‌آباد درست كرده‌اند).
پیداست كه صاحبان رسم‌الخط اخیر فكر می‌كنند حرف «ف» در زبان تركمنی وجود ندارد.
به شرطی می‌توان گفت یك حرف در یك زبان وجود ندارد كه حتی یك كلمه هم با آن حرف در آن زبان نباشد و گویشورانش نتوانند به آسانی آن را تلفظ کنند.
حرف ف در زبان تركمنی به دو حالت وجود دارد:
یكی در ساختار كلمات مانند: اوفله‌مك، چوفله‌مك، كوفریمك، كوفیك، چفار، بافید، كرفه (كورفه)
و دیگری براساس یك قاعده كلی اگر حرف «پ» در وسط كلمه ساكن نباشد «ف» تلفظ می‌شود، مانند:
تاپ، تافان، تافار، تاپدی (ساكن)، تافلدی، تاپسین (ساكن)، تافلسین، تافب، تافلب …. و یا اگر قبل از حرف «ر» قرار گیرد مثل: كوپ، كوفراك. این مورد استثنائاتی هم دارد كه بعداً اشاره خواهیم كرد.
اصطلاح «تافار تاپماز» به معنای «كم بضاعت» را از اطرافیانتان بخواهید چند بار تكرار كنند، خواهید دید به آسانی از عهده این كار برمی‌آیند. در حالیكه مصدر در هر دو یكسان است.
این قاعده در زبان مختومقلی فراغی در كلیه چاپ‌های قدیمی از جمله چاپ قاضی و كوسایف نیز دیده می شود. حتی در مقدمه كوسایف در معرفی مختومقلی هم علاوه بر نوشتارهایی چون اوفلاب، چفر شاهد كلماتی با املای كوفراك و توفار هستیم كه نشان می‌دهد قاعده مذكور تا آن زمان در عشق‌آباد هم متداول بوده و اینكه بعضی‌ها می‌گویند لهجه فعلی تركمنستان همان لهجه تكه است نمی‌تواند صحت داشته باشد.
استاد قدیر وردی رجایی مدرس بازنشسته زبان انگلیسی و صاحب‌نظر در مسائل زبانشناسی راجع به كلماتی كه حرف «ف» در ساختار آنها وجود دارد استدلال جالبی کرده و در مقاله ای خطاب به منتقدین این حرف نوشته است: شما باید اول ثابت كنید حرف «ف» دراین نوع كلمات در ابتدا «ف» نبوده بلكه «پ» بوده است. این استدلال دست ما را ماهرانه از پیش با منطق می‌بندد تا گرفتار قیاس مع‌الفارق نشویم یعنی مثلاً «كوفریمك» را با «كوفراك» مقایسه نكنیم و نگوییم چون ریشه كوفراك كوپ یعنی زیاد است پس ریشه كوفریمك هم كوپ است كه در آن صورت لازم می‌آید عبارت «آغز كوفریمك» به معنای «زیاد شدن دهان» ترجمه شود و این درست نیست. و یا نگوییم اوفله‌مك و چوفله‌مك (یكی دمیدن بر چیزی مثل آتش و دیگری دمیدن به صورت و یا سینه انسان بعد از دعا و نیایش) مثل «كوپله‌مك» در ابتدا اوپله‌مك و چوپله‌مك بوده‌اند درحالیكه اولاً میدانیم با اوپ و یا چوپ كردن دم به جایی نمی‌رسد و ثانیاً اگر این نظر درست بود این دو کلمه هم می توانستند از همان اول مثل «كوپله‌مك» با «پ» بیان شوند.
حال با این استدلالات به اثبات درست بودن جایگاه حرف «ف» در نوشتار متداول یعنی «مختومقلی فراغی‌نینگ وفالی شاگردی ملانفس» می‌پردازیم.
فراغی: كلمه‌ایست دخیل عربی، منسوب به آسودگی و آزادی و همچنین لقب عارف و شاعر گرانقدر مختومقلی است.
اگرچه در گویش تركمنی ظاهراً كلمه‌ای نیست كه با این حرف شروع شود اما چون این كلمه دخیل است و در پیشینه فرهنگی ما ساختار این نوع كلمات حفظ شده است لذا ما نیز به تبعیت از بزرگان علم و ادب آنرا فراغی می‌نویسیم. حتی كسانیكه آنرا پئراغی می‌نویسند یادشان باشد كه آنها هم در مصوبات خود كه در قالب یك دفترچه منتشر گردید، در صفحات 53 و 54 در سه بند تعهد كرده‌اند كه به ساختار كلمات در زبانهای فارسی و عربی پایبند باشند. در اینجا دستورالعمل آنها را عیناً نقل می‌كنیم:
الف) پایبندی به ساختار اصلی كلمات در زبانهای فارسی و عربی و جلوگیری از اغتشاش ذهنی در زمینه اورتوگرافیك بویژه در میان نوآموزان.
ب) تقویت وجوه اشتراك آموزشی در زمینه اسلوب نگارشی با زبانهای فارسی و عربی
ج) مأنوس بودن و پذیرفته بودن این شكل نوشتار لغات دخیل در سلیقه ذهنی نوآموزان
واضح است با این دستورالعمل نمی‌توان فراغی را پئراغی نوشت زیرا در آن صورت نه تنها از نظر اورتوگرافیك یعنی املایی بلکه از نظر معنا نیز در میان نوآموزان و حتی کهنه کاران اغتشاش ذهنی به وجود میا‌ید.
منطق و عدالت حكم می‌كند این افراد همانطوركه به ساختار كلمات در زبانهای روسی و غربی پایبندند و مثلاً فروید، فرونت، فوتبال، چخوف و پاولف را با «ف» می‌نویسند، به ساختار كلمات در زبانهای فارسی و عربی هم كه مستقیماً قول آنرا داده‌اند پایبند باشند و فراغی را با «ف» بنویسند.
وفا و نفس: در این دو مورد احتیاجی نیست بگوییم چون دخیل هستند باید ساختار آنها حفظ شود بلكه همانطوركه قبلاً گفتیم در خود قواعد زبان تركمنی هم ممكن نیست این دو كلمه در حالت عادی «وپا» و «نپس» تلفظ شوند مگر به اشتباه و تقلید.
میدانیم این نوع بدعت ها در ترکمنستان دوران شوروی بوجود آمد. آنها ابتدا «ب» را در آخر کلماتی چون : کتاب، کباب، آلیب و بریب به «پ» تغییر دادند.
ماتی کوسایف در این خصوص می نویسد: «حاضرکی زمان ترکمن دیلینده سونگی «پ» حرفی بیلن قوتاریان سوزلر قدیم ترکمن ادبیاتینده کوپلنچ «ب» حرفینه اوگریب یازیلیار». اما خود کوسایف که از بزرگترین شخصیت های فرهنگی دوران خود بوداین نوع کلمات را همچنان با «ب» نوشته است. بعدها این روند به ساختار کلماتی چون وفا و نفس رسید و آنها هم وپا و نپس نوشته شدند. در اینجا ببینیم این کار که ما آنرا از نظر علمی یقیناً نادرست میدانیم در چه شرایطی و با تایید چه کسانی می توانست عملی گردد.
سردار قل گلدی منتقد تركمنستانی در مقاله‌ای تحت عنوان «نواقص آموزش زبان ترکمنی در تركمنستان» که سال گذشته در هفته نامه صحرا به چاپ رسید نواقص موجود را ناشی از عملكرد مسئولین فرهنگی تركمنستان در دوران شوروی می‌داند و معتقد است آنها با كنار زدن تدریجی اساتید ادبیات تركمن و صاحب‌نظران واقعی با استفاده از تشکیلات حزب حاکم جای آنها را در مراكز تصمیم‌گیری گرفته و نظرات نادرست خود را به جامعه تحمیل كرده‌اند.
او آنها را افرادی صرفاً حزبی، بی‌خبر از ادبیات تركمن و در یك كلام «قره لشكر» نامیده است. تنها هنر آن افراد چنانکه بعداً ثابت شد تخریب فرهنگ و ادب و سنت های خوب گذشتگان به بهانه مبارزه با ارتجاع و کهنه پرستی بوده است. همانطور که کوسایف با اظهار گلایه با زیرکی خاص در این مورد می‌نویسد: سووت آدملاری گچمیشینگ اونگات اثرلرینی تنقیدی صورتده پیدالانیار. سببی «گوزل زادی، اگر اول حتی کونه بولسه ده آباد سقلامق گراک، اونی نسخه حکمنده آلمق گراک، اوندین (اوندن) اوغیر آلمق گراک، اول دینگه «کونه» دیب بز تویس عجایب زاددین نامه اوچون یوز دوندارملی میش؟ … نامه اوچون ال چکملی میش؟».
طبیعی است تصمیمات اتخاذ شده در چنین شرایطی نه تنها الزاماً اعتبار و ارزش متابعت ندارند بلکه آنچه توسط آنان در جامعه تبدیل به عادات نادرست شده اند نیازمند اصلاح می باشند.
نواقص موجود، موانع جدی در راه آموزش زبان ترکمنی بوجود میاورند. شما چگونه می‌توانید نوشتاری چون «ماغتئم غولی پئراغی‌نئنگ وپالی شاگیردی موللانپس» را به دانش آموزان تفهیم کنید در حالیکه با عناصر اصلی زبان معیار یعنی پیشینه نوشتاری، دستور و قواعد، گویش عمومی و قراردادهای نخبگان معاصر مغایر است.
دانش آموزان ابتدایی ممکن است فقط گوش کنند اما از دانش آموزان بالاتر نمی‌توان انتظار داشت در کلاس‌های درس سؤال نکنند.
عیسی ارازلی
************************************
برای دریافت قواعد صحیح و آموزش رسم‌الخط صحیح ترکمنی
روی شکل زیر کلیک کنید
