تورکمن باغشیلار-مارقوش- اگر چند سال اخیر را در نظر نگیریم می‌توان گفت زنان ترکمن، در موسیقی ترکمن نقش آن‌چنانی نداشته‌اند؛ چه از لحاظ خوانندگی و چه از لحاظ نوازندگی.
شاید بتوان گفت دلایل اصلی دور ماندن زن ترکمن از موسیقی؛ یکی پیدایش دین اسلام و یکی هم جامعه‌ی به‌شدت مرد سالاری قوم ترکمن بوده است.
«مجید تکه» بخشی ترکمن؛ معتقد است پیش از ظهور دین اسلام زنان در عرصه موسیقی فعال بوده‌اند و با توجه به منعیاتی که دین اسلام برای زن‌ها دارد؛ زن‌ها کم‌کم از موسیقی کناره گرفتند و به همان موسیقی بدون کلام مانند لآله‌خوانی، لالایی‌ها، شیون در مراسم عزا به حالت ریتمیک – که حتی گریه‌ها‌ی‌شان هم از ریتم خاصی پیروی می‌کند- اکتفا کردند.
البته «زنبورک» سازی است که فقط مختص زنان ترکمن است که طی گذشت قرن‌ها زنبورک از آنان ترکمن جدا نشده و اکثرآ با نواختن آن آشنایی دارند؛ که ما قبلآ در برنامه‌ای به آن پرداخته‌ایم.
در سالهای اخیر چه از نظر شرایط اجتماعی و چه از نظر خانوادگی و تعصبات قومی امکاناتی‌فراهم شده که زنان ترکمن از خود درخشش خاصی چه در جشنوارهها و چه در اجرای کنسرت نشان داده‌اند.
در همین راستا زنان ترکمن هم در دو، سه دهه‌ی اخیر به نوازندگی دوتار رو آورده‌اند و همچنین به صورت گروهی آواز می‌خوانند.
«سولماز تکه» ساکن شهرستان گنبد کاووس، متولد سال ۱۳۶۸ از جمله زنانی است که در سالهای اخیر در جشنوارهها خوش درخشیده است. سولماز تکه هم دوتار می‌نوازد و هم به همراه اعضا گروه «دولت محمد آزادی» آواز می‌خواند.
اخیرا سولماز در جشنوارهای سرپرستی یک گروه موسیقی را بر عهده گرفت که این اتفاق برای اولین بار است که برای زن ترکمن ایرانی می‌افتد.
از سولماز تکه خواستم در باره‌ی این جشنواره و همچنین درباره‌ی نقش زنان امروز ترکمن در موسیقی ترکمن صحبت کند:
جشنوارهای در سطح استان گلستان برگزار شد به میزبانی ِ شهرستان گنبد که تمام گروه‌های موسیقی محلی استان شرکت داشتند.
در این جشنواره گروه ما هم شرکت داشت که این گروه از ۱۸ نفر تشکیل می‌شود که ۵ نفر از این اعضاء خانم هستند و بقیه گروه را آقایان تشکیل می‌دهند.
این جشنواره حالت مسابقه بین گروه‌ها را داشت. گروه ما چهار قطعه اجرا کرد که دو قطعه با کلام و دو قطعه بی‌کلام بود. در این اجرا، ۳ قطعه را آقایی سرپرستی و رهبری گروه را بر عهده داشتند.
تمام اعضاء گروه، از سرپرست گروه پیروی می‌کنند و همه‌ی هماهنگی‌های لازم را او تعیین می‌کند. سرپرستی قطعه‌ی آخر این اجرا را من بر عهده گرفتم.
این قطعه که اسمش « گوزلینگ » هست نه در ترکمنستان و نه در ایران تا کنون به صورت گروه‌نوازی اجرا نشده است.
این قطعه برای گروه قطعه‌ی سنگینی بود که ما به نحو احسن اجرا کردیم و جایزه‌ی اول گروه‌نوازی را کسب کردیم.
در زمینه‌ی موسیقی ترکمن چه فعالیت‌هایی دارید و با چه سازهایی آشنا هستید؟
با «دوتار» بیش از دیگر سازهای ترکمن آشنا هستم. غیر از این «زنبورک» هم کار می‌کنم. به هنرهای فولکلوریک ترکمن مانند «لآله‌خوانی»، «هودی»؛ یا همان «لالایی»های‌ترکمنی، بازی‌های فولکلوریک که در عروسی‌ها اجرا می‌شود مانند «منجوق‌آتدی»، « ائخمل » و «یاریار»ـ با همه این‌ها آشنایی دارم و به همراه گروه اجرا می‌کنیم.
امروزه استقبال دختران و زنان ترکمن از فراگیری موسیقی چطور است؟
تا پیش از آن‌که من دوتار نوازی را شروع کنم ۱۰ دختر ترکمن دوتارنوازی را شروع کردند که از این ۱۰ نفر ۳ نفر به صورت حرفه‌ای کار کردند.
در چند سال اخیر حدود ۱۵۰ هنرجوی زن و دختر ترکمن به دوتار نوازی روی آوردند که این واقعآ امیدوار کننده بود که بخواهیم ۱۵۰ زن و دختر ترکمن را آموزش دهیم.
از سمت راست: «سولماز تکه»، «سولگون تکه»، «جرن تکه» و «آی‌سونا گوکلانی» از اعضاء گروه موسیقی «دولت محمد آزادی»؛ عکس‌ها از مینو صابری
شرایط سنی این هنرجویان از ۹ ساله داریم تا ۶۵ ساله. الآن کوچکترین عضو گروه ما «دولت محمد آزادی» دختر ۹ سالهای است که به این ترتیب می‌شود گفت هنوز جا دارد که موسیقی ما نزد زنان جای خودش را بیشتر بازکند و می‌بینیم که سال به سال استقبال دختران و زنان بیشتر می‌شود و این واقعآ امیدوار کننده است!
شما خودتان از چه سنی فراگیری موسیقی را آغاز کردید و اولین قطعه‌ای که نواختید کدام مقام بود؟
من از سال ۱۳۸۰ شروع کردم. با نواختن مقام «بیکه‌حالان».
در مورد مقام‌هایی که در جشنوارهها کسب کرده‌اید برای‌مان بگویید.
همان سال در اولین جشنواره شرکت کردم یعنی در جشن‌واره‌ی موسیقی فجر سال ۱۳۸۰ برای من اولین جشنواره بود که شرکت می‌کردم.
بعد از آن در سالهای ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶در بخش تک‌نوازی برگزیده‌ی کشوری بودم. غیر از این شرکت در چندجشن‌واره‌ی داخلی در ایران و همچنین اجراهایی در کشورهای «ترکمنستان» و «ترکیه» داشته‌ام.
در پایان صحبت خاصی اگر دارید بفرمایید.
دوتار؛ ساز اصیل ترکمن، ساز بسیار مشکلی است. در آوردن صدای دوتار همچنین تکنیک‌های آن بسیار مشکل است ولی با توجه به این‌که ظریف‌کاری خانم‌ها بیشتر از آقایان است می‌توانند بهتر از آقایان دوتار بزنند. حالا هم که امکانات و شرایط برای خانم‌ها فراهم است.
خانم‌ها در این چند سال نشان دادند که اگر بخواهند می‌توانند در عرصه‌ی موسیقی ترکمن، خودشان را حتی بهتر از آقایان نشان دهند.
پانوشت:
موسیقی فولکلور یا موسیقی بومی یا موسیقی محلی (به انگلیسی: Folk music) شکلی از موسیقی سنتی است که ریشه در آداب و رسوم یک قوم یا ناحیه دارد و سینه‌به‌سینه به نسل‌های بعدی می‌رسد.
گفت و گو: مینو صابری
باز نشر از: zamaaneh.com
