شهر ماری، مرکز استان ماری ترکمنستان ، در جنوب شرقی زمین‌های پست توران (در آسیای میانه) و در ناحیه جلگه مرغاب قرار گرفته. کانال بزرگ قاراقوم از جنوب شهر عبور می‌کنه.
شهر باستانی ماری (در نزدیکی همین شهر)، با تاریخ ۴۰۰۰ ساله، از شهرهای مهم جاده ابریشم، پایتخت ترکمنهای سلجوقی و از بزرگترین شهرهای دنیا در قرن ۱۲ میلادی (یعنی، دوره امپراتوری ترکمنهای سلجوقی) بوده که در سال ۱۹۹۹، در نشست بیست‌و‌سوم یونسکو، در لیست میراث جهانی گنجونده می‌شه .
این شهر باستانی، در دوره سلجوقیان که مثل دیگر دولت‌های ترکمنی، برای هنر، علم و فرهنگ زحمات زیادی کشیدن (برای مثال، مکتب نگارگری ترکمن در تبریز: پایتخت علمی مشرق‌زمین محسوب می‌شد و دانش‌پژوهان و سیاحان زیادی از کشورهای مختلف، برای بهره‌گیری از کتابخانههای بزرگش یا مشاهده زیباییش، ازش بازدید و توصیفش کردن:
– «بر روی آن گنبدی آبی رنگ قرار دارد که از فاصله یک روز راه نیز دیده می‌شود» (یاقوت الحموی)؛
– «بزرگترین سازه دنیاست» (رشید‌الدین فضل‌الله)؛
– «از باعظمت‌‌ترین بناهایی که پادشاه کبیر ساخته‌اند و آنقدر مستحکم است که آسیب در آن نفوذ نمی‌کند» (اسفزاری).
یادآوری می‌شه، در دوره حکومت ترکمنهای سلجوقی، از آسیای میانه تا ترکیه، مدرسه‌ها و کتابخانههای جدید احداث می‌شن، در معماری، از هند تا ترکیه، نوآوری‌های زیادی شکل می‌گیره، خوشنویسی، سفالگری، نساجی و فلزکاری پیشرفت می‌کنن، رصدخانه‌‌ها و مراکز علمی جدید ساخته می‌شن، دانشمندان و شاعران جدید در اون دوره، در تمامی مناطق تحت حکومت سلجوقیان ظهور می‌کنن، مثل امام فخر رازی، امام محمد غزالی، سهروردی، جوینی، جوزی، انوری، خاقانی، نظامی، بیهقی، خواجه عبدالله انصاری، اسدی طوسی، ناصرخسرو، عمر خیام، سنایی، عبدالرزاق اصفهانی، کتاب‌هایی مثل «الابنیه عن حقایق الادویه» در داروشناسی، «زادالمسافرین» در حکمت نظری، «کیمیای سعادت» و … نوشته می‌شن.
امروز، در شهر ماری، کارخانجات ماشین‌سازی، نساجی، چرم‌سازی، تولید مصالح و مواد ساختمانی، لبنیات، قالی‌بافی و … وجود دارن. در ۱۹ کیلومتری این شهر، نیروگاه حرارتی بزرگ ماری قرار گرفته که ۰۰۰ ۲۵۰ ۱ (یک میلیون و دویست و پنجاه هزار) کیلو‌وات برق تولید می‌کنه.
جنگ مشهور ایران با ترکمن‌ها هم که در دوران قاجار، در زمان حکومت ناصرالدین شاه رخ می‌ده و به شکست کامل ارتش ایران می‌انجامه، در ماری رخ داده. کتاب «جنگ ترکمن»، ترجمه محمدعلی جمال‌زاده، از زبان یک سرباز آذری («غلامحسین») که در این جنگ اسیر و بعد، توسط ترکمن‌ها آزاد می‌شه، به شرح این نبرد می‌پردازه:
قاجارها در زمان ناصرالدین شاه، با ارتش مرکزی و به همراه آذری‌ها و کردها، برای در هم شکستن استقلال تاریخی ترکمن‌ها (مثل سایر حکومت‌های ایرانی و منطقه: از مشهد به سمت ماری حرکت می‌کنن، اما از این سپاه بزرگ چند ده هزار نفری، به شهادت این سرباز ایرانی، فقط چند صد نفر زنده و مجروح به مشهد بر می‌گردن.
در سال‌های استقلال مجدد و مخصوصاً بعد از سال ۲۰۰۰، کارهای بازسازی خیابان‌های شهر، احداث مجتمع‌های مسکونی نو، فرودگاه جدید، ساختمان جدید انستیتو دولتی مهندسی انرژی ترکمن، سالن‌های تئاتر، کتابخانه بزرگ ناحیه‌ای ماری، موزه منطقه‌شناسی ماری، به‌روز‌رسانی ایستگاه راه‌آهن شهر، هتل‌های جدید، استادیوم سوارکاری جدید، مراکز پزشکی جدید و … انجام شدن.
شهر ماری در سال ۲۰۱۲ به عنوان «پایتخت فرهنگی کشورهای مستقل مشترک‌المنافع» انتخاب شد. در بین شهروندان مشهور ماری، می‌شه به این افراد اشاره کرد:
– سرگی آقاجانوف، شرق‌شناس؛
– آتا آقاجانوف، نویسنده؛
– آقاجان بابایف
– وادیم پاتومسکی، فعال سیاسی شوروی؛
– ولی آخمدوف، آهنگساز مشهور؛
– یلنا بونر، فعال حقوق بشر شوروی (سال‌های آخر عمرشون رو در آمریکا گذروندن)؛
– الن شاکیرووا، بسکتبالیست، قهرمان المپیک، قهرمان اروپا، قهرمان روسیه؛
و دیگران.
