مارقوش- ناصر توسلی: یکی از جالب‌ترین و زیباترین گروه‌های زیورآلات و جواهرات تورکی که به طور گسترده‌ای در جوامع آسیای میانه از جمله تورکمن‌ها، ازبک‌ها، قاراقالپاق‌ها، قرقیزها و… توزیع شده، « طومار » می‌باشد که از دو نوع ارزش زیبایی و اعتقادات باستانی برخوردار است.
طومار علاوه بر جنبه های تزئینی دارای جنبه های محافظتی و جادویی در بین اقوام تورکی ست که بسیاری از جنبه های وجود این نوع جواهرات در جوامع تورکی از لحاظ منطقه توزیع، تکنیک های ساخت،ویژگی های تزئینی، شیوه قرار گرفتن ، معناشناسی، و … مورد مطالعه قرار گرفته است.
طومار یک جعبه کوچک تزئینی با ترکیبی از اشکال پیچیده هندسی ست که از جنس نقره بوده و در تزئین آن علاوه بر نقره، از طلا و سنگ های قیمتی همراه با منبت کاری هایی به شکل گاو نر یا شاخ قوچ که طبق اعتقادات باستانی نماد قدرت هستند، استفاده می شده و در داخل آن طلسمی برای حفاظت از شخص حامل آن در برابر نیروهای اهریمنی، چشم زخم، ناباروری و بیماری ها قرار داده می شده است.
فن آوری تولید، روشهای تزئینی و ویژگی های زیبایی در دکوراسیون و ساخت طومار به محیط شهری و اقوام مختلف بستگی دارد. در میان تاجیک ها و ازبک ها طوماربا اتصال اشکال هندسی از طریق آویزه های اضافی دارای یک ساختار متحرک است درحالی که در میان تورکمن ها طومار با اتصال یکپارچه اشکال هندسی شکل های زیبا ای به خود گرفته است.
سنگهای قیمتی با فاکتور پراکندگی دانه ها، که شخصیت های کلاسیک را با خواسته های باروری و یا محافظتی نشان می دهند. برای مثال هسته اصلی نشان دهنده پدر، مادر ، ملکه یا یک پادشاه و دانه های اطراف نشان دهنده فرزندان متعدد یا نگهبانان هستند. معمولا جنس سنگ های قیمتی از عقیق جگری، مرجان، فیروزه، لاجورد هستند که بر روی طومار به همراه اشکال هندسی یا در قالب های گیاهی منبت کاری و حکاکی می شوند. علاوه بر این سنگ ها و اشکال از طرح های ملیله دوزی برجسته به صورت آویزه ای در زیر طومار جهت زیبایی هر چه بیشتر استفاده می شود.
اشکال هندسی در ساختار وانتخاب فرم و شکل طومار مانند مثلث، مستطیل، دایره، استوانه و یا منشوری در هر مورد می تواند تصوری از خواص و اعتقادات باستانی، مرتبط با جهان هستی باشد مانند ستاره هشت ضلعی یا ستاره اوغوزخان که از سمبل های اصلی جهان بینی تورکمن هاست؛ این اشکال هم می تواند تعریفی از اعتقادات باستانی در ارتباط با جهان هستی باشد. برای مثال شکل دایره نماد اجرام آسمانی – خورشید و یا ماه.
این دکوراسیون کوچک تقریبا از روزهای اول زندگی یک نوزاد پسر به شکل مثلث ( مثلث در بین نوزادان ) به همراه اون بوده و در در بین زنان بزرگسال بر روی تاج سر، گردن، روی سینه و زیر بغل قرار می گرفته است. اعتقاد بر این بوده گذاشتن طومار در زیر بغل می تواند به هنگام مرگ تبدیل به بال شده و روح انسان را به سمت « اوچماخ » ( معادل بهشت ) به پرواز در آورد.
طومار عملکردی مشابه با « بزبنت »، نوعی از زیورآلات که بر روی شانه و یا مچ دست کودکان نصب می شود و همچنین عملکردی مشابه با « آلاجا یوپ » دارد که از دو نوار مار پیچ با رنگ های مختلف و مخالف به همراه پشم شتر بافته می شود که تجسمی از نبرد نیروهای خیر و شر را منعکس می کند .
نام طومار در بین زنان جوامع تورکی مشاهده می شود. به نظر می رسد نام طومار با یک « الهه مادر » در جوامع باستانی مرتبط است و از نام یک الهه باستانی به نام طومار سرچشمه می گیرد که از دستورات آن به عنوان طلسم یا دعای محافظ استفاد می شده است.
با پذیرش اسلام، دعاهای عربی بر گرفته از قرآن جای طلسم های باستانی را گرفته و در طی زمان طومار به عنوان بخشی از جواهرات و زیورآلات اصلی در بین تورکمن ها جای گرفته است که امروزه این نوع از زیورآلات بیشتر جنبه های تزئینی دارد./ تورکمن نیوز
با سلام و خسته نباشید و تشکر از این وب سایت زیبای شما که دربر گیرنده گوشه ایی از فرهنگ زیبای ترکمن هاست، لطفا بنده را در خصوص تهیه سوغات بندر ترکمن بخصوص لباس زنان ترکمن از طریق اینترنت راهنمایی فرمائید ممنون میشم. با تشکر فراوان