قونگشی اوقارا (ظرف همسایه) از آن آداب و آیینی است که سالیان سال با زندگی مردم ترکمن همراه و همگام بوده است بدون شک جلوهای زیبا از همسایه داری بین ترکمن هاست.
مردم تركمن از دیر باز نمایشگر بسیاری از آداب و رسوم و مردمی بوده كه در طول حیات این مردم با آنها همراه بوده است. در باز خوانی هریك از این آداب و رسوم ما با نوع زندگی، تمایلات آرزوها و نوع نگرش آنها با اجتماع و جامعه آشنا می شویم.
قونگشی اوقارا (ظرف همسایه) از آن آداب و آیینی است كه سالیان سال با زندگی مردم تركمن همراه و همگام بوده است بدون شك جلوهای زیبا از همسایه داری بین تركمن هاست. ما زمانی به عمق و فلسفه قونگشی اوقارا یا ظرف همسایه پی می بریم كه جایگاه همسایه در اعتقادات تركمن را بدانیم و هرگاه اشعار شاعران تركمن را ورق می زنیم متوجه می شویم كه بخشی از اشعار شاعران بزرگ تركمن همچون مختوم قلی، مسكین قلیچ و كمینه به موضوع همسایه و همسایه داری اختصاص یافته است.
مختوم قلی می گوید: قبل از آنكه در اوبه ای مسكین گزینی به فكر همسایه ات باش. یا بخشی از ضرب المثل ها و افسانه های تركمن به موضوع همسایه و همسایه داری مربوط می شود. تركمن ها ضرب المثلی دارند كه به این مضمون: «در قیامت از همسایه داری ات و از همسایه ات می پرسند.» پس وجود آیین قونگشی اوقارا حكایت از این فرهنگ ریشه دار سنتی دارد.
در نزد تركمن همسایه برادر است، چون برادر است در مقابل برادرت وظیفه ای داری باید صله رحم را به جای آوری و از آنچه كه می خوری مقداری را باید به خانه او ببری. و تركمن به این فرهنگ سالهاست كه آشناست و ریشه در اعتقاداتش دارد. همسایه بدون قونگشی اوقارا برای او قابل تصور نیست.
قونگشی اوقارا جلوه ی فرهنگ همسایه داری است. دری كه غذا درست كرده است قبل از آنكه خود و خانواده اش از آن بخورند مقداری را داخل اوقارا می ریزد خود یا دخترش ظرف غذا را به همسایه می برد. حتی چوپانی كه در صحرا به تنهایی مشغول چرای گوسفندانش است به قصد به جای آوردن آداب قونگشی اوقارا مقداری از غذای خود را به چوپانی كه همسایه اش است می دهد تا به این ترتیب به دیدار چوپان همسایه اش برود گپی از گوسفندها و بره ها بزند یا با هم نی بنوازند یا سیم دوتار را كوك كرده دقایقی دوتار بنوازند.
قونگشی اوقارا را به لحاظ اینكه رفتار شناسی و روابط اجتماعی سالم را در خود دارد باید شگرد آرمانگیرایانه مردم صحرایی تركمن در امور اجتماعی داشت كه توانسته است در قالب قونگشی اوقارا نموداری منطقی و اجرایی در امور اجتماعی را ارائه دهد و توانسته است مانع بسیاری از آسیب های اجتماعی در روابط تركمن ها شود. كه امروزه بسیاری از مكاتب اخلاقی و رفتاری را تحت شعاع خود دارد و از اصول آرمان شهر تركمن است كه شاعر نظریه پرداز تركمن فراقی در شعر “گوزل ایلم” و دیگر اشعارش به تدوین و ترسیم آرمان شهر تركمنی پرداخته است. در آرمان شهر تركمنی حكماء علما و اندیشمندان در مسند حكم و حاكمیت قرار دارند و در روابط اجتماعی مردم در كنار هم برای هم تلاش می كنند پس قونگشی اوقارا را باید از اصول اساسی آرمان شهر تركمنی ارزیابی كرد با به فعلیت در آمدن قونگشی اوقارا یكی از اصول اساسی آرمان شهر تركمنی در عمل جلوه گری می كند.
به قونگشی اوقارا نباید تنها از منظر فیزیكی نگریست بلكه آن را مرهمی و تدبیری بر بسیاری از ناملایمات اجتماعی و محرومیتهای طبقاتی دانست كه در آن كسی گرسنه و تشنه نمی ماند و همه به یاد هم هستند.
در فلسفه ی قونگشی اوقارا برنده صاحب قونگشی اوقاراست چون هركس به اندازه ی رفتارش زیباست و در قونگشی اوقارا قبل از هرچیز رفتار انسان ها و فهم احساس اجتماعی آنها فرصت بروز و خود نمایی پیدا می كند.
بدون شك رد پای بسیاری از مكاتب اخلاقی، اجتماعی و روانشناسی در فلسفه ی قونگشی اوقارا نهفته است و بسیاری از آرمان شهرهای اندیشمند تنها زیر مجموعه ای كوچك از قونگشی اوقارا است.
پس بر ماست كه گذشته ی خود را فراموش نكنیم و آنچه را كه در بین ما كم رنگ شده یا از دست رفته در باز شناسی سنت ها و آداب حسنه كهن خود بیابیم چرا كه، آنكه گذشته خود را از دست دهد خیلی چیزها را از دست می دهد.
یوسف سقالی / مجله فراغی
گردآوری و تنظیم / یاشار نیازی – مارقوش ترکمن صحرا
