مشاهیر ترکمن

مختومقلی آدینداقی خالق‌آرا بايراغینگ ايه‌سي مراددوري قاضي

محمد بیات - مختومقلی آدینداقی خالق‌آرا بايراغینگ ايه‌سي مراددوري قاضي
آنه‌محمد بیات

بو يازغینئ حوُرماتلی استاد مراددوردي قاضي‌نینگ 86-نجي ياشینا يتِنليگي اوچين قوتلاپ، هؤدورله‌يأرين ـ ياشینگ اوزاق بوُلسون

«آنه‌محمد بيات»


شو تاريخدا اوستاد مراددوردي قاضي؛ پروفسور فاروق سومر، دكتر يوسف آزمون، صاپارمراد نيازوف‌ینگ مبارك ال¬لريندن خالق‌آرا مختومقلی بايراغینا ايه ‌بوُلدي‌لار

(1994 ـ نجي يیلینگ ماي آيی‌نینگ 17‌-سي مختومقلی آدینداقی خلق‌آرا بايراغینگ ايه‌سي مراددوري قاضي)
«مراد‌دوردي قاضي»؛ بو آدي ايلكينجي گز‌ك هاچان اشيده¬نيم يادئمدا يوُق. يؤنه حوُرمات بيلن توتوليان بو آدئ گؤتريأن كيشيني موندان تاقئق بأش يئل اوزال 1989‌ ـ نجي يئلئنگ 30 ـ نجي آپرِلينده توُيدا گؤره¬نيم عاقئداما باقئ يازئلئپ‌دئر شوُل توُيدا مراددوردي آغا سؤز بريلنده توُي مأره‌كه‌سي‌نينگ غوووري پسه‌ليپدي هممأنينگ اونسي توركمن‌صحرادان گلن آرقاداشئمئزئنگ يؤرگيندن سئزدئرئپ آيديان سؤزلرينه گؤنوگيپدي. اوُل آد اوُوازاسئ‌نئنگ بلندليگينه غارامازدان، دييسنگ يئغرالئق بيلن، سادادان سادا سؤزلري آيدياردئ، يؤنه اوُلاردا توركمن توُپراغئنا، اوُنونگ آدام¬لارئنا بوُلان بلند بويسانچ يانگلانياردئ. اوُل واغئت¬لار يوردومئزا ايران‌دانام، بيله‌كي‌ دؤولت‌لردنم مئخمان كؤپ گليپ‌ دورماياردي مراددوردي قاضي يالئ‌‌ ايرگين‌سيز ارجل آدام¬لار اؤز دوُغان غارئنداش¬لاري، دوست يارلاري، آرقاداش‌لاري بيلن ديدارلاشماغئنگ ووصالئنا، قئن‌لئق بيلن بوُلسا-دا، يتيأردي¬لر. شوُل ساپار‌ اوُنونگ دينگه بير گؤرمه گؤرشه، سِيله سيرانا گلمأنديگيني هم آيتماغئمئز گرِ‌ك. عؤمروني، توركمن ادبيياتئنا آيراتئنام اوُنونگ شام چئراغي ماغتئم‌غولئ¬نئ واغئظ اتمأگه باغئشلان مراددوردي قاضي توركمنيستان‌دا بوُلان اوچ آيئنگ دوُوامئندا اؤز اساسي ايشي‌نينگ بهبيدينه كؤپ زات¬لار اتمأگه يتيشيپ‌دي، حأضير اوُل ماغتئمغولئ‌نئنگ اثرلري‌نينگ تأزه نشيريني چاپدان چئقاريار. بو سالدام¬لئ ايش اوُنونگ توركمنيستان‌دا بوُلان گون¬لري¬نينگ هم ميوه‌سي بوُلسا گرِ‌ك. توُيدا دوشوشماق، تانئشماق ياغشئ‌لئغئنگ عالاماتئ، توُي¬لارئنگ توُيا اولاشماغئنئ آرزوولاماق ايليميزينگ غادئم‌دان گليأن ساخاواتلي دأبي. شوُل ساپار دوُغرودانام سؤزونگ حاقئقئ مانئ‌سئندا توُي¬لار توُيا اولاشئپ‌دئ. ارته‌سي گون مراددوردي آغا منينگ توُي ساچاغئ‌‌مئنگ آرزالي مئخماني بوُلوپ‌دئ. قئرق ياشئ‌مئنگ دوُلان گوني اوُجاغئما شِيله مرتبه‌لي غوُناغئنگ (مئخمان) گلمگي باشئمي گؤگه (آسمانا) ديره‌ديپدي. سوُنگرا دؤرت يئلا غوُلاي واغئت گچيريپ، اوُنونگ بيلن كوممت قاوئزدا (گنبدقابوس) مراددوردي آغانئنگ بركتلي دسترخانئ‌نئنگ باشئندا دوشوشدئق. شوُندا اؤزوني سوُراغلاپ يؤريته گله¬نيمه بي‌چاق بگه¬نيپ‌دي. گوررونگميزينگ اؤزه‌ني ينه‌ده ماغتئمغولئ حاقدا بوُلوپ‌دئ. اوُل ماغتئمغولئ غازناسئ¬نئنگ ياغدايئندان اؤز عاشغاباتلئ (عشق‌آباد) دوست يارلاري، تانئش ـ بيليش‌لري، غارداش¬لاري، ناظار غوللانئنگ، آشئرپور مردينگ، اوُراز ياغمئرئنگ، عبدالرحمان‌ مولك آمانئنگ، حايدار موخي‌نئنگ، خداي‌بردي دوردئ‌نئنگ، آلماز يازبردي‌نينگ. حال‌لارئندان خابار آلياردي اوُلارئنگ توركمن ادبيياتي‌نئنگ پارلاق يئلدئزئ‌نئنگ شؤهله‌سيني عألمه چايماقدا آلئپ‌باريان تأزه ايش¬لريندن سوُراغ سالياردي، شوُل دوشوشئغئمئزدا مراددوردي آغا مانگا اؤرأن ياقئملي بير خابارئ آيتدئ.
ماغتئمغولئ‌نئنگ غوبورئنا زئياراتا بارماغي آنگساتلاشدئرار يالي اترك درياسئ‌نئنگ اوستوندن آق‌توُقايا ساري كؤپري غورولوپ غوتارئلئپ‌دئر. بو خابار مني دييسنگ بگندير‌دي سبأبي كوللي توركمنينگ گؤوون كأبه‌سينه (كعبه) اؤورولن يره زئياراتا گيديپ، يؤنه اترِگينگ جوُشغونلي سوووندان گچيپ بيلمأن لاپئ كچ ائزئنا دوُلانمالي بوُلان ايلدش¬لرميزينگ حالئنا يوره‌گيم غئيئلئپدي. ايندي آدام¬لار ماغتئمغولا يتمأن ائزلارئنا دوُلانمالئ بوُلمازلار، ايران دؤولتي خايئرلي ايش بتيريپ‌دير.
مراددوردي قاضي مانگا آق‌پاتا بريپدير اؤيديأن. ماغتئمغولئ‌نينگ غوبئرئنا زئياراتئم بي‌چاق شوُولي بوُلدي. (چارشنبه گوني چاريانا)ديييلسه-‌ده منينگ اوغروم ماغتئمغولا؛ آق‌توُقايادئ. زئياراتئم عاجاپ واقا بيلن غابات گلدي ماغتئمغولا التيأن يوز أديمليك، 36 مترليك بلند‌ليك‌دأكي كؤپري‌نينگ اوستوندن ايلكينجي بوُلوپ گچمك باغتئ ميسسر ادنده بويسانجئمئنگ چأگي بوُلمادي. نيجِمه ساپار آدام¬لارئنگ يوُلوني كسن سوو، بوُلوپ بيلسه كؤپري‌نينگ توُپوغئندادئ. غاراش‌سئز توركمن دؤولتي¬نينگ ايلکينجي آدامئ حؤكمونده يوز أديمليك كؤپري‌نينگ اوستوندن بويسانچلي گچيپ توركمن كأبه‌سينه بارانئم‌دا اؤنگومدن پريشته‌پسند آتا ايشانئنگ (دؤولت‌مأمت آزادئ‌نئنگ نبيره‌¬سی) چئقماغي قاناتلانان گؤونومي خاص‌دا بلنده گؤتردي. «غوُشا آق‌مازار ـ غوُشا آق دورنا» اوُلاري بو مشهور دپأ باقئ غوُندورا¬ن¬لارئنگ بيري، آصلي حمايت‌كأري مراددوري قاضي. شاهئر پدرلرينگ قبورلارئني ترتيبه سالان رِ‌جه‌لأن كشي‌نينگ حوُرماتئ¬نئنگ توركمن‌صحرا‌دا بلندليگينه اؤزوم شاياد بوُلدوم.
يؤنه آق‌توُقايئنگ، مراددوري قاضي‌نگ ايلكينجي خايرـ احسان ايشي دألديگيني آيتماق گرِ‌ك. اوُل بلند داغ گرشينده يرلشيأن خالدنبي اؤولوياچئ‌لئغئنگ آبادانلاشدئرماغئندا هم أگيرت ايش¬لري بيتريپ‌دير. داغئنگ باشئنا غورلوشئق ماتريال‌لارئنئ اشِك ـ آرقا بيلن داشاپ اوچ ساني كوممت 300-200 اوُرونلئق متجيت (مسجد) ـ 35 ساني زئيارات اوُتاغي حوجره، باشغا-دا بير نأچه كؤمك‌چي عئمارات¬لاري بنا اتمأگه عؤمرونينگ اون‌بأش يئلدان غوُوراغئني صارپ ادن آدامي‌‌نئنگ آدئنئ ميننت‌دارلئق بيلن ياتلاماجاق¬مئ؟ البتده مراددوري آقانئنگ آدئنا غارا يؤنگكه¬جك بوُلان¬لارام بوُلدي. اوُلار حأضيرم يوُق‌ دأل يؤنه اوُنونگ ادن ايش¬لريني گؤزونگ بيلن گؤرسنگ «ايت اويرسه‌-ده كروِنينگ گچيأنديگينه» تويس يوره‌كدن ائنانيارسئنگ. هاوا مراددوردي قاضئنگ خايئرلي ايش-لري¬نينگ كِروِني‌نينگ اؤمزوگي ايلري. اينه اوُنونگ حأضيركي آلادالارنئنگ بيري. ماغتئمغولئ‌نئنگ ابدي‌ليك مكانئني ـ كوممديني آباتلاماق اوچين كوممت ناغئش‌لارئني چكمك‌ليك ايشي موهانديس (اينجينر) (A-B) آرخيتكتور (آرشيتكت) آنامحمد نيازي‌غا تابشئرئلدئ. انشاءالله ناغشا (پروُيكت) تاييار بوُلسا مازندران ولايتي‌نينگ حأكيمي¬نينگ تاغاللاسي بيلن ماغتئمغولئ ايشانا گوممز غالدئرارلار. بو گوممزي غالدئرماق اوچين دؤولت طاراپئندان اون ايكي ميليون تومن (12.000.000 تومن) پول چئقداجي اديلدي. مراددوردي قاضي، ملا آشئر اوُغلي 1307‌- نجي هجري 1929‌- نجي ميلادئ يئلئندا ايرانداقي كوموش‌دپه اوُيوندا (كوموش‌دپه‌ده) دوُغوليار. باشلانغئچ حاط سوُوادئني «ايران» آتلئ مدرسه‌ده آليار. آتاسئ‌نئنگ آرادان چئقماغئ بيلن دؤرت دوُغانئ‌نئنگ اولئ-سئ بوُلوپ غالان، مراددوردي باللئ‌لارئ اوچين آتا اوُرنو‌نئ توتمالئ بوُليار. اوُل كوموش‌دپه‌ده چئقيان «اطّلاعات» غازيه-تي‌نينگ وكيلي (خابارچي‌سي) بوُلوپ ايشه دوريار. اوُلارئنگ ماشغالاسئ 1961- نجي يئلدا كوممت قاووز شهرينه گؤچوپ گليأر. اوُل بو يرده «كيهان» گونده‌ليك غازيه¬تي‌نينگ وكيلي بولوپ ايشلأپ باشلايار و اوُنونگ داشئندان نشيريات ايشي بيلن مشغول‌لانيار. گچن دؤورونگ دوُوامئندا اوُل توركمن كيتاپ‌لارئ¬نئنگ اوُن¬لارچا‌سي‌ني چاپ اديپ ايرانلي توركمن اوقوجي‌‌لارئنگ تانگرئ¬يالقاسئ‌نا مئناسئپ بوُليار بو بارادا اوُنونگ اؤزي شيله ديييأر: منينگ توركمن كيتاپ‌لارئني نشير اتمأگه باشلاماغئمئنگ سبأبي ياشلئقدان توركمن ادبيياتئنا بوُلان ائخلاصئم‌مئقا ديييأرين چونكي «ايخلاصا مئراد» دييلشي يالي هر ايشده ائخلاص بوُلسا اوُل ايشينگ دوُلي يرينه يتجكديگينه اينانياردئم.
اوُن¬سوُنگ ايندي، ماغتئمغولئ‌نئنگ «ائخلاص بيلن بيركأ‌ميلگه غوُل برگين ـ يتر هر منزيله، يتمه‌يين غالماز» دييشي يالي يورِ‌كده بسله‌‌نن آرزوو حاصئل بوُلوپ 1958- نجي يئلدان بأري نشيريات ايشي بيلن مشغول¬لانئپ گليأرين. كلاسيك شاهئرلارئمئز، كمينأنينگ، ملانپس‌ينگ، زليلي‌نينگ، مأتأجي‌، مسكين‌قليچ‌ئنگ اثرلريني، زؤهره ـ طاهئر، شاصنم ـ غارئپ، يوسوپ ـ آخمت، سيدی خوجا يالي خالق دسسان‌لاري‌ني، بير نأچه ديني كيتاپ‌لاري، آتالار سؤزي، توركمن روباغي‌لارئني توركمن ديلي‌نينگ دوشونديريشلي سؤزلوگيني چاپ اتديم. ماغتئمغولئ ايشانينگ كأميل ديوانئني بير نأچه گزه‌ك غايتالاپ نشير اتديرديم. مراددوردي قاضي‌ينگ كيتاپ¬لاري … اوُلار، گيدن بير خازئنا. آنئق سانئني ـ حا بيله‌موق ، ولين نشيرچي‌نينگ، قئرق يئلا قوُوالاشئق واغتئ¬نئنگ دوُوامئندا خالقا سرپاي اد‌ن دوردأنه‌لري يوزدن (100) كم دأل‌ميكأ ديييأن. دينگه بير منينگ شاخصي كيتاپخانامداقي كيتاپ¬لارئني ساناماق اوچين هم بير كيشي‌نينگ ال‌لري¬نينگ بارماق‌لاري آزلئق اديأر. آرمان اوُنونگ نشير اتديرن كيتاپ¬لاري توركمنيستانلي اوُقئ¬جئ¬لارنئنگ كؤپو‌سينه ال‌يترلي دأل. ادبييات‌چي‌نئنگ ماغتئمغولئ‌نئنگ سئرلي سطير‌لرني تصويرله¬يان دوشونديريشلي كيتابي‌نئنگ، بيزينگ «اليپ‌ ـ بي» ميزده چاپ اديلمه‌گي¬نينگ اؤزي-‌ده بيزينگ دوشونجأ‌ميزي بايلاشدئرئپ بيلجك. بييك شاهئرينگ مونگ بير سوُوال‌لي شئغئرلاري بارادا گوررونگ آچئلاندا مراددوردي آغانئنگ، اوُلارئنگ جوُغابي‌ني ائخلاص بيلن آغتارياندئغئنئ نئغتاماق گرِ‌ك. سانلئ‌جا گون موندان اوُزال اوچونجي دوشوشئغئمئزدا اوُنونگ بيلن بيله خالدنبي اؤولوياچي‌لئغئنا گيتديك. اوُل يوُل بوُيئ ماغتئمغولئ‌نئنگ اوُن-لارچا سطيري¬نينگ آصلي ماناسئ‌نئ يوُروپ بردي. شوُل دوشونديريش-لرنينگ كؤپو‌سي بيزينگ اوُزال اشديپ يؤرأن¬لريميزدن دويپ گؤتر تاپاووتلانياردي ياـ دا بيزه مأليم دألدي. مراددوردي آغانئنگ دوشونديريش¬لريني دينگلأنگده پئراغي‌نئنگ شئغئر‌لارئ¬نئنگ يوُرغودئنئنگ دويپلي، ديني سوُوادي بولان آداما باشاردياندئغئنا گوز يتيريأرسينگ. مراددوردي قاضي جاهان كشده آدام اوُل هنديستان‌دا ـ خئتاي‌دا (چين) ـ عارابئستان‌دا ـ آوروپا يورتلارئنا‌دا بارئپ گؤروپ‌دير. نيرأ گيتسه‌-ده يوُلداشي ماغتئم-غولئ. مراددوردي آقا باران يرينده ماغتئمغولئ‌‌ني تاناتماغئنگ آلاداسي‌ني اديأر اوُل باراداقي ماغلومات¬لاري توُپلاماغا چالئشيار، چئن ‌ما چئن‌دا (خئتاي) اوُيغورلارئنگ آراسئنا بارئپ بييك شاهئرمئزئنگ غوُشغو‌لارئنئ اوُقاپ برشي‌ني اوُلارئنگ عاقئل‌دارئنگ سؤزلرينه اساسان دوشوننديک‌لريني بويسانچلي گوررونگ بريأر. سؤز آراسئندا هينديستانئنگ غادئمي شهرنينگ بيرينينگ باي كيتاپخاناسئندا توركمن لرينگ تاريخئنا دگيشلي كيتاپ¬لارئنگ باردئغئني اشيدنديگيني، شوُلاري اله سالماغئنگ عئشغئنا دوشنديگيني يانگزئد‌يأر. اوُل ينه‌ده بير سوُغاپ ايش اديپ‌دير بو بارادا شيله گوررونگ بردي: من شاهيرينگ‌ «ايمانئم يوُلداش بوُلسا ـ بارسام كأبأني گؤرسم» ديين آرزووئني يرينه سالماق ماقصادي بيلن اونگكي يئل ماغتئمغولئ ايشاني غووانچ بيلن عوُمرا حاجي (حج عمره) اتديم. انشاءالله نصيپ بوُلسا اوُنونگ حاجي تمتتوغ (حج تمتع) پارضئني هم يرينه يتيره¬ريس. مراددوردي قاضئنگ اوُغول‌لاري يتيشيپ كؤپ دورموش گوزران آلادالارني اؤز اگين‌لرينه آلئپ‌دئرلار اوُنونگ كيتاپ دوكاني‌ني هم يورِتيأرلر. شيله‌ليكده اوُلار اؤز دأده‌لري¬نينگ بوتين دورقئ بيلن نشيريات، ادبييات، خايئر سوُغاپ ايش¬لري بيلن مِشغول‌لانماغئنا آماتلي شرط‌لري دؤره‌ديپ‌ديرلر. مراددوردي آقا بو مومكين‌چيليك‌دن نتيجه‌لي پيدالانماغئنگ آلاداسئنا اولاشئپ‌دئر. اؤيوندأكي ايش اوُتاغي‌نئنگ استوُلونئنگ (اوتور‌غئچ) كيتاپ¬لاردان يوكي يتيپ‌دير. حأضير اول مؤهوم تابشئرئغي يرينه يتيريأر. پارس ـ توركمن، سؤزلوگيني دوزيأر سؤزلوگينگ صاحيپالاري بير اوجوندان چاپا ايبريليار. چاپخانا غئسسايار. بيزه بيله ياغداي آرزوو ادأيمک غاليار. هاوا مراددوردي قاضي‌نئنگ كيتاپ¬لاري آدام¬لارا عاقئل ـ پايخاص قووات بريار. اوُل يوزمونگ‌لرچه آدامي توركمن ادبيياتي‌نئنگ مختومقلی‌نینگ پاراساتلي عألمينه داخئل‌لي اديار بو نشير‌چي آزادئ¬نئ ـ ماغتئمغولئ‌ني ـ خالدنبي‌ني ـ تيرسگينه غالدئران آدام. آيراتئنام توركمنينگ روحونئنگ توغي (بايداغي) پئراغئني واغئظ اتمكده بيتيرن ايش¬لري امماسئز. خالق‌آرا ماغتئمغولئ بايراغي‌نئنگ بريلمگي اوُنونگ توركمن خالقي‌نئنگ اؤنگوندأكي خئذمات‌لارئ‌نئنگ ائقرار اديلمه¬گي‌دير. آشئرغولئ بايرئ¬ يف
سؤز سونگوندا دوستلارئم عبدالقهار صوفئ‌راد ـ خليل يزداني، بو يازغئنئ گؤزدن گچيرن‌لري اوچين چأك‌سيز مئننت‌‌دار.
تاييارلان: آنه‌محمد بيات

توركمنيستان غازيه¬تي 1994 – نجي ماي آيئ‌نینگ17 -سي
1373 – نجي ارديبهشت آيي‌نئنگ 27‌-سي
1- (25/12/77) شو تاريخدا اوستاد حاج‌مراد‌دوردي قاضئ بركتلي اوجاغئندا شاهئرلار و يازئجئ‌لار و علما‌لارئ توركمن‌صحرانگ دورلي كونجوندن چاغئرئپ ماغتئم‌غولئ‌نئنگ حاجي تمتغ ضئيافاتئنئي اولئ صورات‌دا برجاي اتدي، ماغتئم‌غولئ‌نئنگ بدلينه «حاجي صلاح‌الدين گوگلان» چنارلئ حوزه‌سي‌نينگ اوستادئ مكه يولا دوشدي.
2- 27/2/78 بو گون ماغتئم‌غولئ و دؤولت مأمت آزادئ‌نئنگ قبورلارئنئنگ اوستونه اولي گوممز ياسالانئ سبأبينه آق توقاي‌دا اولي دابارا گچيريلدي ، نئيازوف بو يئغناغا قاتئشدئ ، دوكتور مهاجراني ايرانئنگ معارف مينيستري اونئ قارشا آلدئ.
حاج‌مراددوردي قاضئ‌نئنگ صوراتئنئ سايت‌لاردان آلئنگئز (يا ـ دا آرشيو‌دان)

نوشته های مشابه

2 دیدگاه

  1. Salam sizing saitingizi begendim yöne kada yerlerde turkmence arap hatti bilen yazisingizi begenmedim. Onamecin ka yerde y harpi dogri yazip ka yerde degisik yazyarsingiz. شاهئرینگ mesal ucin disek birinci sindefe y iki nogta asaginda yazilmali. Ve ya ماغتئم‌غولئ‌نئنگ tus yangis yazilipdir y . Magtumgulining die yazilmalidir . Siz saytingiza dogri yazmasangiz hemme turkmenler yangis öwrenerler onama sizleri takip edip öwrenyarlar. Insaallah meng yazisimdan narahat bolmarsingiz we dogri turkmence arap alfebeti bilen yazmani öwrenip we basgalarada öwredersingiz sag boling .

  2. دوست عزیز،شما که سخت نادانسته و سخت بی ستون بر سقف سخن نشسته اید؛ هیچ از خود پرسیدید چرا این همانی نیست که در نهان به دنبال آنید؟ این سایت و سهم گردانندگان آن به صد خرمن ذوق می ارزد اگر از حدقه ی چشم به حدیقه ی سایت بنگرید.شما که خود به الفبای لاتین پناه برده اید، نمی توانید از در صاحب نظری در آیید. ای کاش آنانکه نشانی از مشهوری سخن دارند پا در میانی کنند و چشم و گوش هوشیاری باشند و به قضاوت عرصه ی قلم بنشینند.اگر هر که چون شما بی گدار به آب زند و عیب معیوبی از سخن گوید که فی نفسه عیب نیست،نمی توان پا به میانه ی سخن نهاد و از شراره ی آتشبار شماتت تان به سلامت گذشت.به عنوان مثال همیشه تا حال بر بنده ایراد گرفته اند که چرا اینگونه می نویسی؟و قلم از قدرت مقدور تو بیرون است و شرم باد بر قلمی که به دست توست.امروز نیز چون همیشه در دانشگاهم بر پروپوزالم خرده گرفتند که در تعاریف متغیرها و کلید واژه ها فهرست منابع را ننوشته ای،غافل آنکه منابعی موجود نیست و هرچه بر پروپوزالم آورده ام نتیجه ی بیشه ی تخیلم و تهور در ترجمه ام می باشد. شما دوست عزیز با این سخن تان درد دلم را تازه کردید و مرا به یاد خاطره ی خوناب قلمم انداختید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

*

code

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

دکمه بازگشت به بالا