معرفی “یوسف حاجب خاص” یکی از عالمان و شاعران بزرگ ترکمن

“Ýusup Balasagunly”

مارقوش تورکمن صحرا – آیتکین عطاخانی: یوسف بالاساقونلی از عظماء عالمان و شاعران متأخر به سال ۱۰۱۷میلادی در شهر بالاساقون از ولایات تابعه‌ی دولت ترکمن قاراخانی به دنیا آمد.

وی علوم و فنون زمانه را نزد علماء و فضلاء زاد و بوم خویش آموخت و جدای از احاطه به زبان مادری بر آموختن زبانهای عربی،فارسی، یونانی، چینی و هندی محیط یافت.
شاعر مسلمان علاوه بر باورهای اعتقادی کز ملت مسلمان و ترک زبان به ارث برده بود، توانست جامعیت کلمه ی ایمان را به درستی باز یابد و به فهم عمیق خود از ادیانی چون اسلام،بودیسم و دین های متأثر از اینان روی آرد چنانکه حلیت اختلاف لیل و نهار و حسن و قبح را دریافت و بر صناعت نقد حال بشری إشراف یافت و مفتی خرد را بر ضمیر خویش به سفیری گماشت تا آنجا که به فهم خود از فواید زمانه نیز پرداخت و نظرگاه عقل و دانش خویش را بر سریر دیده به صدارت منظور نشاند.

شاعر جلیل القدر و بالنده به عقال عقل با خلق اثری جاودانه چون: «قوتادقو بیلیک» (بخت گتیریجی بیلیم: علم سعادت) توانست درجه‌ی حاجب را از آن خود سازد و در ادامه ی راه به کله داری و وزیری قارا بوغرا خان دست یابد کز خانان مسلمان پس از ظهور اسلام می‌باشد. کتاب حجیم و عظیم «علم سعادت» که در اواسط قرن چهارم هجری به رشته ی تحریر در آمده ست چونان سیاستنامه و شاهنامه ای برای تعلیم اصول و آیین کشورداری و مردمداری به خانان می باشد.
کتاب کهن و مطنطن «علم سعادت» با شش هزار و ششصد و چهل و پنج بیت شعر به عنوان اثری بزرگ و سترگ ستودنی ست، شاعر شهیر درین اثر مضامینی چون:تکامل روحی، تهذیب اخلاقی، صبر، قناعت، فلسفه، علم، حکمت، آیین مردمداری، اصول کشورداری، فرومایگی و بلندمایگی فطرت انسانی را به رشته ی تحریر می کشد و هر یک را با واًژگانی ادبی، موزون و قافیه‌مند در قالب مثنوی می‌سراید.

یوسف حاجب خاص در «علم سعادت» چنین می گوید: فروغ علم علما فروزنده ی طریق ارشاد بشری ست و علم بسان شمعی شرربار ماند که به شب ظلمانی به هدایتگری آدمی برخیزد و او را در مسیری سزاوار راهی سازد، و ازین بابت می باید که زیور علم را آراسته به گوهر جان سازیم و مجاور و ملازم مکتب علم و عمل باشیم.
کتاب«علم سعادت» سرآغاز تکوین سیاستنامه در میان ترکمن هاست و یوسف بالاساقونلی به عنوان عالم و شاعری که توانست در علم و ادبیات دنیا چراغی نامیرا فراراه آدمی بیفروزد، بنا به معلومات تاریخی به سال ۱۰۷۷میلادی چشم از جهان فرو بست.

یوسف بالاساقونلی کتاب «علم سعادت» را با نعت رسول اکرم(ص) و خلفای راشدین آغاز می کند و اینگونه به ایفای کتابت شعر پرداخته و به خلق هر آنچه که فکر آدمی را معطوف می داشت می پردازد، این کتاب عالمگیر در عصر معاصر و طی سالهای متفاوت به زبانهای متمایز چاپ یافت و شهرتی شهریار را نثار یوسف بالاساقونلی ساخت مخصوصا نسخه ای که به سال ۱۹۷۱میلادی در تاشکند به زبان ازبکی و ترکی قدیم چاپ یافت؛ و همچنین نسخه‌ی چاپی که به سال ۱۹۹۰میلادی از سویs.n.iwanow به زبان روسی صورت گرفت شاهد مشهودی بر شهرت مشهور این کتاب شهیر می باشد.

ترجمه: آیتکین عطاخانی

برگرفته از:سایت قوللانما ترکمنستان.