مارقوش به نقل از نشريه ياپراق: : ترکمن ها آخوند را آخون تلفظ می کنند و رتبه ی آخوندی را شورای آخوندهای مدرس تعیین می کند. در مرتبه ی بالاتر از آخوند ، روحانیون انگشت شماری هستند که به آنها « تقصیر » اطلاق می شود، شاید بتوان واژه ی آیت الله را معادل آن قرار داد.
به گزارش گلستان ما ؛ در فرهنگ اصطلاحات دینی و مذهبی اهل سنت ترکمن عباراتی مانند : آخوند ، ملا ، قاری ، ایشان و اولاد وجود دارد که هر یک معنا و مفهوم خاص خودش را دارد که در اینجا با تعدادی از این مفاهیم آشنا می شویم .
آخوند :
ترکمن ها آخوند را آخون تلفظ می کنند و این افراد تا پنجاه سال پیش قبل از 1330 در دو مرکز بزرگ اسلامی یعنی در بخارا و خیوه درس می خواندند و امروزه کلیه مراتب علمی و مذهبی ترکمن ها در حوزه ها ی علمی ایران و مراکز ترکمن نشین مثل گنبد کاووس، قره بولاق، گومیشان، گلی داغ، قارقی، آق قلا و کلاله و … انجام می شود.
رتبه ی آخوندی را شورای آخوندهای مدرس تعیین می کند. در مرتبه ی بالاتر از آخوند، روحانیون انگشت شماری هستند که به آنها « تقصیر » اطلاق می شود، شاید بتوان واژه ی آیت الله را معادل آن قرار داد.
ملا :
ملا به کسانی اطلاق می شود که در حوزه های مذهبی تحصیل می کنند و هنوز به مقام آخوندی نرسیده اند.
قاری :
قاری در لغت به معنی قرائت کننده است اما ترکمن ها این لفظ را به کسانی اطلاق می کنند که حافظ کل قرآن هستند و یا در این راه تلاش می کنند.
ترکمن ها وجود قاری ها، ملاها، آخوندها را در انجام فرایض دینی و مراسم سوگواری، نعمتی بزرگ می دانند و به مقام روحانیت آنها ارج می گذراند.
ایشان :
ایشان ها افرادی مذهبی هستند و خود را نماینده فرقه نقشبندی معرفی می کنند. این افراد نیز همچون آخوندها، قاری ها، ملاها از احترام خاصی برخوردار هستند.
اولاد :
اوالادها افراد مقدسی هستند که خود را از بازماندگان خلفای راشدین می دانند. این افراد نیز محترم هستند و به چهار گروه تقسیم می شوند:
1- شیخ: شیخ ها نسب خود را به حضرت ابوبکر می رسانند.
2- مختوم: مختوم ها نسب خود را به حضرت عمر می رسانند.
3- آتا: آتاها نسب خود را به حضرت عثمان می رسانند.
4- خوجه: خوجه ها نسب خود را به حضرت علی می رسانند.
